هیپوکسیا از نظر لغوی یعنی اکسیژن پایین؛ اما به عنوان کمبود مقدار اکسیژنی تعریف می شود که به بافت های بدن می رسد و با هیپوکسیما که به معنی کمبود اکسیژن موجود در خون است، متفاوت می باشد.
افت اکسیژن خون ممکن است به علت بیماری هیپوکسیمی باشد، مثلا اگر به خاطر کمبود اکسیژن در خون، مقدار کافی اکسیژن به بافت ها نرسد، این افت اکسیژن خون ممکن است به دلیل بیماری هیپوکسیمی و یا دلایل دیگر باشد. کمبود اکسیژن در بافت ها به عنوان عطش اکسیژن شناخته می شود. اگر در بافت ها کمبود کامل اکسیژن رخ بدهد، عبارت آنوکسیا یا بی اکسیژنی استفاده می شود.
افت اکسیژن خون می تواند روی تمام بدن، اندام یا ناحیه خاص از بدن تاثیر بگذارد. این بیماری می تواند به عنوان افت اکسیژن خون مزمن یا حاد نیز دسته بندی بشود که حاد به معنی شروع سریع و منظور از مزمن یعنی افت اکسیژن خونی که برای مدتی مستمر می باشد، است.
علت افت اکسیژن خون
مغز برای تامین مداوم اکسیژن خود به خون وابسته است. پس اختلال در هر قسمت از بدن که نقشی در خون یا تامین اکسیژن دارد، می تواند منجر به افت اکسیژن خون شود. چهار دلیل اصلی افت اکسیژن خون شامل:
- عدم خون رسانی به مغز: وقتی رگ های خونی که خون مغز را تامین می کنند به طور کامل مسدود شوند این اتفاق می افتد. به شدت نادر و معمولا کشنده می باشد.
- خون رسانی کم به مغز: همانطور که اغلب در سکته رخ می دهد، خون رسانی کم زمانی که یک رگ خونی به طور کامل یا قسمتی از آن مسدود می شود، ممکن است اتفاق بیوفتد. این نوع افت اکسیژن خون غالبا روی ناحیه خاصی از مغز تاثیر می گذارد و در فعالیت هایی که توسط این ناحیه کنترل می شوند دخالت می کنند.
- عدم وجود اکسیژن در خون: زمانی که بدن قادر به گرفتن اکسیژن نیست، یا قلب و ریه نمی توانند به صورت مناسب اکسیژن خون را تامین کنند، مغز – و اندام های دیگر – دچار افت اکسیژن خون می شوند. این وضعیت به سرعت کشنده است.
- اکسیژن پایین در خون: هنگامی که اغلب به علت بیماری هایی مانند آمفیزم یا شرایط بحرانی مانند حمله قلبی بدن نتواند اکسیژن رسانی خون را به طور مناسب انجام دهد، مغز اکسیژن کمتری نسبت به نیاز خود برای عملکرد صحیح دریافت می کند.
علل دیگر
بیماری ها و صدمات متعددی می توانند باعث ایجاد افت اکسیژن خون شوند که شامل:
- رفتن به ارتفاعات، مخصوصا برای افرادی که وضعیت سلامتی مناسبی ندارند و یا افرادی که به سرعت به ارتفاعات صعود می کنند.
- مسموم شدن با منوکسید کربن
- خفگی با مسدود شدن یا کردن راه هوایی؛ مثلا، مسدود کردن تنفس که بعضی از ماموران پلیس انجام می دهند، اگر برای طولانی مدت ادامه یابد می تواند باعث افت اکسیژن خون شود.
- فشار خون بسیار پایین که معمولا به دلایل دیگر رخ می دهد، مانند خونریزی.
- استنشاق دود
- مسدود شدن راه هوایی
- حمله یا سکته قلبی
- بیماری های قلبی مانند سکته یا حمله قلبی
- واکنش آلرژیک که منجر به شوک آنافیلاکتیک شود
- موارد حاد آسم
- آلرژی
- در نوزادان، خوابیدن در حالت نامناسب یا محیط های ناامن برای خواب؛ مثلا، کودکان خردسال می توانند در ضربه گیر تخت نوزاد خفه بشوند یا وقتی روی شکم می خوابند، اکسیژن کافی دریافت نکنند.
- هایپرونتیلیشن (نفس کشیدن تند)
علائم افت اکسیژن خون
اگرچه علائم افت اکسیژن خون اغلب از شخصی به شخص دیگر متفاوت است، ولی پنج مورد پایین رایج ترین مواردی می باشند که باید به آنها توجه کرد.
تغییر رنگ پوست
از آنجایی که سلول های قرمز مسئول حمل اکسیژن به بافت های بدن هستند، عدم وجود مقدار کافی از این سلول ها باعث تغییر رنگ پوست می شود و به سیانوز معروف است، معمولا پوست مقداری آبی رنگ به نظر می رسد و زمانی که سطح اکسیژن به طور چشمگیری افت کند، بیشتر مشهود است.
در مورد افرادی با رنگ پوست تیره تر، وب گاه مدلاین پلاس بیان می دارد که سیانوز در غشاهای مخاطی (لب ها، لثه ها، اطراف چشم ها) و ناخن ها راحتر مشاهده می شود.
گیجی
NHS گیجی را اینگونه تعریف می کند: ” ناتوانی در فکر کردن سریع یا واضح، احساس سرگیجه و تقلا برای تمرکز، تصمیم گیری یا به خاطر آوردن چیزها”.
اگر متوجه شدید که خود شما یا هر شخص دیگری این علائم را به صورت ناگهانی نشان داد، احتمالا نشان دهنده افت اکسیژن خون باشد. افت اکسیژن خون ناگهانی می تواند به علل مختلفی ایجاد گردد که از حمله آسمی حاد تا مشکلات قلب و ریه متفاوت می باشند.
سرفه کردن
یکی از رایجترین علل افت اکسیژن خون حمله آسمی حاد می باشد که در این زمان ورود هوای کافی به درون ریه به علت تنگ شدن راه هوایی می تواند دشوار شود. در تلاش برای باز کردن یا گشاد کردن مسیر هوا، احتمالا شخص مکررا سرفه کند.
هر چند این کار واکنشی طبیعی می باشد، اما می تواند خطری را ثابت کند. سرفه کردن به منظور باز کردن ریه اکسیژن بیشتری نیاز دارد و می تواند علائم را بدتر کند.
ضربان قلب و تنفس سریع
افزایش ضربان قلب (که از نظر کلینیکی تاکی کاردیا / تپش قلب نامیده می شود) اغلب زمانی که فعالیت فیزیکی داریم روی می دهد، بنابراین اگر این اتفاق در زمان استراحت روی داد، ممکن است نشانه افت اکسیژن خون باشد. وقتی بدن به اندازه کافی اکسیژن دریافت نکند، قلب تندتر می زند تا به گردش خون حاوی اکسیژن در بدن کمک کند و برای رفع نیاز سلول ها تلاش می کند. ضربان قلب طبیعی بین 60 تا 100 ضربان در دقیقه می باشد، ضربان قلب بیشتر از 100 می تواند منجر به تاکی کاردیا شود.
همچنین در تلاش برای دریافت هوای بیشتر، وقتی نیاز به اکسیژن در بدن تامین نشود، تنفس نیز تندتر می شود. وقتی افراد به طور طبیعی نفس می کشند، میزان تنفس 12 تا 16 بار در هر دقیقه است. در شرایطی که قلب تندتر می زند، این مقدار به 24 دم در دقیقه یا بیشتر افزایش می یابد که از نظر پزشکی به تاکی پنی معروف است.
تنگی نفس
تنگی نفس یکی از واضح ترین علائم افت اکسیژن خون می باشد و اغلب در نتیجه افزایش تپش قلب و سرعت تنفس که قبلا توضیح داده شد، رخ می دهد. افت اکسیژن خون اغلب در زمان استراحت اتفاق می افتد، می تواند بسیار حاد شود و احساسی مانند خفگی را ایجاد کند.
تنگی نفس به ویژه در هنگام انجام فعالیت های بدنی ایجاد می گردد و ممکن است استقامت شخص را نسبت به این فعالیت ها کاهش دهد و حتی ممکن است در هنگام خواب روی دهد و باعث بیدار شدن شما در حالی که نفس نفس می زنید شود. در بعضی موارد، تنگی نفس ممکن است همراه با خس خس باشد و همانند صدای صوت بلند در هنگام تنفس به ویژه بازدم به نظر برسد.
تشخیص
تست های متفاوت زیادی وجود دارند که پزشک از شما می خواهد انجام دهید تا مشخص شود چرا علائم افت اکسیژن خون را دارد. حتی اگر دلیل افت اکسیژن خون شما مشخص نباشد، استفاده از بررسی های رادیولوژی و آزمایشگاهی می تواند دلیل نهایی این علائم را مشخص کند.
برخی آزمایشات که احتمالا در صورت داشتن افت اکسیژن خون انجام بشوند شامل:
- اکسیمتری (به همراه پالس اکسیمتری) به منظور نظارت بر سطح اکسیژن خون شما می باشد.
- گازهای خونی شریانی به منظور ارزیابی وضعیت تنفسی و سوخت ساز شما انجام می گیرد.
- تست خون که احتمالا شامل شمارش سلول های خونی به منظور بررسی وجود آنمی (تعداد کم سلول های خونی) یا نشانه های عفونت می باشد.
- الکتروکاردیوگرام (EKG) که به منظور بررسی وجود هر نوع علامتی از آسیب به قلب یا نامنظمی ضربان قلب می باشد.
- اشعه ایکس یا توموگرافی کامپیوتری (CT) از قفسه سینه برای دیدن بیماری های ریه، پنوموتوراکس یا عفونت انجام می گیرد.
- برونکوسکوپی برای دیدن وجود جسم خارجی یا دیگر دلایل انسداد مسیرهای هوایی مانند تومور می باشد.
- CT یا MRI از سر برای بررسی اختلالات مغزی مختل کننده تنفس مانند تومورها، خونریزی یا سکته صورت می گیرد.
- اکوکاردیوگرام برای مشاهده تحرک قلب و نگاه به آسیب یا اختلال در قلب یا دریچه های قلب می باشد.
درمان
افت اکسیژن خون معمولا با اکسیژن کمکی درمان می شود. از آنجایی که هوای بیرون ترکیبی از اکسیژن و گازهای دیگر است، غلظت اکسیژن در هوا حدود 21% می باشد. این مقدار اکسیژن شاید برای فردی بدون مشکلات تنفسی کافی باشد، اما اگر مشکلات تنفسی دارید، هوای کمتری را در ریه ها خود خواهید داشت. هدف، استفاده از اکسیژن کمکی افزایش مقدار اکسیژنی است که در هر تنفس وجود دارد تا مقدار اکسیژن خون را بالا ببرند. با انجام این کار، اکسیژن کافی برای بافت های شما فراهم می شود و در نتیجه علائم افت اکسیژن خون نیز معمولا کاهش می یابد.
بهترین راه دریافت اکسیژن کمکی چیست؟ سال ها پیش، تانک های اکسیژن تنها راه دریافت اکسیژن مکمل بود. همه اینها با اختراع دستگاه اکسیژن ساز تغییر کرد. دستگاه اکسیژن ساز با گرفتن اکسیژن محیط و فیلتر و حذف گازهای ناخواسته کار می کند و برای مصرف کننده منبع بی پایانی از اکسیژن تقریبا خالص را به همراه دارد. دستگاه های اکسیژن ساز نیاز به تانک اکسیژن را حذف می کند و بیشتر آن ها قابل حمل هستند که اجازه تطابق پذیری بیشتری را در طی روز در کارها به شما خواهند داد.
دستگاه های اکسیژن ساز را فقط می توان با نسخه خریداری کرد و فقط بیماری های خاصی را درمان می کنند. دستگاه های اکسیژن ساز در نوع دوز پالس (اکسیژن را فقط در زمان دم مهیا می کنند) یا با جریان مسمتر موجود می باشند. نوع درست و تنظیمات آن بستگی به تصمیم پزشک شما خواهد داشت و این تصمیم مشخص کننده نوع دستگاه مورد نیاز شما می باشد. CPAP.com مجموعه ای از هر دو مدل جریان مستمر یا براساس دم، خانگی یا قابل حمل، دستگاه های اکسیژن ساز را موجود دارد.
در صورت نبود اکسیژن شخص چه مدت زنده می ماند؟
غواصان آب های عمیق، افرادی که انواع خاصی از مدیتیشن را انجام می دهند و تعداد انگشت شماری از بقیه اشخاص احتمالا از این قاعده مستثنی هستند و قادر به زنده ماندن بیشتر از حد میانگین در صورت فقدان اکسیژن می باشند. اما برای افراد معمولی، کمبود اکسیژن یک تهدید حتمی می باشد.
بر اساس میزان کمبود اکسیژن، جدول زمان بندی افت اکسیژن خون از مرگ تا آسیب مغزی را متفاوت نشان می دهد. کمبود اکسیژن جزئی در طی زمان فقط باعث ایجاد آسیب می شود، اما افت اکسیژن خون واقعی تخریب نسبتا فوری را به جا می گذارد.
آسیب مغزی می تواند در یک یا دو دقیقه زمان در کمبود اکسیژن اتفاق بیوفتد. در مدت پنج دقیقه، مرگ سلول های مغزی به علت آسیب شدید مغزی، غیر قابل اجتناب خواهد بود. بیشتر افراد در ده دقیقه کمبود اکسیژن فوت می کنند. اشخاصی که از لحاظ سلامتی ضعیف می باشند اغلب زودتر فوت می کنند. در پاسخ به کمبود اکسیژن، برخی ممکن است دچار مشکلات پزشکی دیگری مانند حمله قلبی نیز شوند.
