پیوند قلب چگونه انجام میشود و مراقبتهای بعد آن چیست؟

پیوند قلب یک روش جراحی بسیار پیچیده است که طی آن قلب بیمار به وسیله جراحی برداشته می‌شود و با قلب اهدا کننده جایگزین می‌شود؛ در روش دیگری که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، قلب بیمار در محل خود نگه داشته می‌شود. پیوند قلب به عنوان یک روش درمانی برای نارسایی قلبی (نارسایی قلبی) در مرحله پایانی آن انجام می‌شود- یعنی بیماری قلبی (بیماری قلبی) که به اندازه‌ای شدید است که بدون پیوند عضو جدید به مرگ بیمار می‌انجامد.

پیوند قلب به عنوان یک درمان برای بیماری قلبی در نظر گرفته نمی‌شود بلکه درمانی است که می‌تواند عمر گیرنده قلب را به طور قابل توجهی افزایش دهد. به طور متوسط بیمار بالغی که قلب اهدا شده را دریافت می‌کند می‌تواند تا ۱۰ سال پس از عمل جراحی زندگی کند. اکثر این بیماران نمی‌توانند بیش از یک یا دو سال بدون پیوند قلب زندگی کنند.

دلایل پیوند قلب

بیماری‌های قلبی زیادی وجود دارند که می‌توانند آن قدر شدید شوند که به پیوند قلبی بیانجامند؛ بیماری‌هایی مانند کاردیومیوپاتی، نارسایی قلبی و میوپاتی محدود کننده. برخی از این بیماری‌ها از بدو تولد وجود دارند و برخی دیگر به مرور زمان ایجاد می‌شوند؛ (مانند بیماری عروق کرونری قلب). برخی از بیماری‌ها نتیجه وارد شدن آسیب به قلب هستند؛ مانند حمله قلبی که به عضله قلب آسیب می‌رساند.

صرف نظر از اینکه بیماری چگونه آغاز شده است، ممکن است در یکی از موارد زیر به پیوند قلب احتیاج داشته باشید:

• نارسایی سیستولیک قلب: در این وضعیت قلب شما بزرگ شده و آنقدر ضعیف است که نمی‌تواند خون را با نیروی کافی پمپاژ کند.
• نارسایی دیاستولیک قلب: در این وضعیت عضله قلب شما ضخیم و سفت می‌شود، بنابراین نمی‌تواند شل شده و بین هر ضربان با خون پر شود. احتمال ایجاد این وضعیت در افراد ۷۰ ساله و بالاتر بیشتر است.

چه کسانی کاندیدای خوبی برای این عمل نیسند؟

در برخی موارد برای دریافت پیوند قلب منع کلی وجود دارد، اگرچه این موارد بر اساس محل انجام جراحی، مرکز پیوند و حتی جراح متفاوت هستند. ممکن است در یک مرکز پیوند برای ثبت نام شما در صف پیوند، موارد منع وجود داشته باشد اما در یک مرکز دیگر از این جهت مشکلی نباشد.

برخی دیگر از این مسائل می‌توانند به طور موقت از پیوند جلوگیری کنند. برای مثال، زمانی که بیمار دارای تب بالا و عفونت فعال است، پیوندی دریافت نمی‌کند اما پس از بهبودی واجد شرایط خواهد بود. افرادی که کاندید مناسبی برای پیوند قلب نیستند عبارتند از:

• کسانی که عفونت فعال دارند، در چنین شرایطی پزشک شما پیوند قلب را توصیه نمی‌کند؛ زیرا می‌تواند عوارض بیشتری ایجاد کند.
• اگر آمادگی انجام اقدامات پیشگیرانه برای اطمینان از سلامت قلب جدید خود را ندارید، پزشک شما عمل پیوند قلب را توصیه نمی‌کند.
• اگر پزشک شما فکر کند که بهبودی پس از عمل پیوند قلب برای شما دشوار خواهد بود، ممکن است این روش را توصیه نکند.
• اگر فردی در خانواده شما سرطان داشته باشد، یا اگر سابقه سرطان وجود داشته باشد، ممکن است کاندیدای مناسبی برای عمل پیوند قلب نباشید.
• اگر دچار یکی از مشکلات سلامتی دیگر باشید که می‌تواند حتی پس از دریافت قلب سالم به طور بالقوه زندگی شما را کوتاه کند، پزشک شما پیوند قلب را توصیه نمی‌کند.
• معیارهای لازم برای پیوند قلب بر اساس سلامت کنونی، سن و سبک زندگی شما (که شامل عوامل دیگری می‌شود)، توسط پزشک تعیین می‌شود.

انواع پیوند قلب

دو روش جراحی متفاوت برای پیوند قلب وجود دارد. جراح برای شما توضیح خواهد داد که کدام یک برای نیازهای خاص شما مناسب‌تر است.

• روش ارتوتوپی: رایج‌ترین روش جراحی تکنیک ارتوتوپی است که مستلزم جایگزینی قلب بیمار با قلب اهدا شده است. در این روش گیرنده، بیهوشی عمومی دریافت کرده و در حین انجام پیوند قلب روی دستگاه بای پس قرار می‌گیرد تا خون اکسیژن رسانی کند‌‌. پس از برداشتن قلب بیمار، قلب اهدا شده آماده می‌شود تا در جای خود قرار گرفته و فرآیند لانه گزینی آغاز شود.
• رویکرد هتروتوپیک: در روش هتروتوپیک که به آن پیوند piggyback نیز گفته می‌شود، قلب بیمار در جای خود باقی می‌ماند و قلب اهدا شده در سمت راست قفسه سینه قرار می‌گیرد. این روش جراحی به ندرت انجام می‌شود و معمولاً برای بیمارانی اختصاص دارد که به اشکال خاصی از بیماری ریوی مبتلا هستند.

قبل از جراحی

هنگامی که عمل جراحی شما نزدیک است، قبل از عمل چند آزمایش استاندارد از شما گرفته می‌شود تا اطمینان حاصل شود که به اندازه کافی برای مقاومت کردن در مقابل جراحی وضعیت خوبی دارید. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• آزمایش خون برای بررسی عملکرد کبد و کلیه و همچنین سطوح اجزای تشکیل دهنده خون شما
• رادیوگرافی قفسه سینه
• الکتروکاردیوگرام (EKG) برای مشاهده میزان عملکرد قلب شما
• اکوکاردیوگرافی، آزمایشی که تصویر دقیقی از قلب شما ارائه می‌دهد و به آن «اکو» گفته می‌شود. این آزمایش اطلاعاتی در مورد اندازه و شکل قلب و نحوه عملکرد دهلیزها و دریچه‌های آن ارائه می‌دهد.

فرآیند جراحی پیوند قلب

عمل پیوند قلب با رسیدن بیمار به بیمارستان آغاز می‌شود و ممکن است برخی افراد از قبل به دلیل بیماری در بیمارستان بستری شده باشند اما سایرین ممکن است پس از پیدا شدن عضو قابل اهدا، یک تماس تلفنی دریافت کنند که از آنها می‌خواهد به بیمارستان مراجعه کنند.

هنگامی که در بیمارستان هستید از شما خون گرفته می‌شود، یک IV و برای بسیاری از افراد یک کاتتر ثابت مانند لاین PICC برای رساندن مایعات و داروهایی که در طول عمل جراحی و پس از آن داده می‌شود به شما وصل می‌گردد.

عمل جراحی با بیهوش شدن شما توسط متخصص بیهوشی در اتاق عمل آغاز می‌شود. هنگامی که بیمار بیهوش شد، عمل جراحی با یک برش بزرگ در وسط قفسه سینه شروع شده و جراح پوست و استخوان قفسه سینه را برش می‌دهد تا قلب در دسترس قرار بگیرد. در بسیاری از موارد در طول عمل دو جراح با هم کار می‌کنند تا فرآیند پیوند سریعتر و راحت‌تر انجام شود.

بیمار روی یک دستگاه بای پس قلب-ریه قرار می‌گیرد تا خون همچنان توسط ریه‌ها اکسیژن رسانی شده و به بدن پمپاژ شود‌. این بخش از جراحی بسیار مهم است؛ زیرا در طول جراحی قلب متوقف شده و سپس از بدن خارج می‌شود.

سپس قلب اهدا شده در محل خود قرار گرفته و مجددا راه اندازی می‌شود. هنگامی که قلب شروع به تپیدن کرد و کار نهایی قرار دادن لوله‌های سینه برای تخلیه کامل شد، قفسه سینه با سیم کشی جناغ (استخوان مرکز قفسه سینه) بسته می‌شود و پوست با بخیه یا استریپ بسته می‌شود.

به طور کلی این جراحی سه تا چهار ساعت طول می‌کشد. با این حال، برای بیمارانی که دستگاه کمک بطنی (VAD) دارند، نزدیک به شش تا هشت ساعت طول خواهد کشید. VAD یک پمپ مکانیکی است که در طول مدتی که بیمار در انتظار پیوند است، قلب را در حال پمپاژ خون نگه می‌دارد. این دستگاه‌ها می‌توانند از بطن چپ (LVAD)، بطن راست (RVAD) یا هر دو (BIVAD) پشتیبانی کنند. پمپ دستگاه برای کسانی که روی تخت بیمارستان بستری شده‌اند در خارج از بدن قرار دارد و از طریق لوله‌هایی که در شکم قرار می‌گیرد به قلب متصل می‌شود. همچنین پمپ‌های قابل کاشت و قابل حملی نیز وجود دارد که برای بیماران سالم‌تر یا برای استفاده طولانی‌مدت طراحی شده‌اند.

پیوند قلب و ریه  

در پیوند قلب و ریه، روش جراحی تا حد زیادی یکسان است. ابتدا یک برش در قفسه سینه ایجاد می‌شود و جراح قلب و ریه‌ها را برمی‌دارد. ابتدا قلب اهدایی و سپس هر یک از دو بخش ریه درجای خود قرار می‌گیرند. اندام‌ها دوباره به رگ‌های خونی اطراف متصل و ریه‌ها به نای وصل می‌شوند. این عمل معمولاً چهار تا شش ساعت طول می‌کشد.

در یکی دو روز آینده پس از پیوند قلب (قلب-ریه)، شما را برای ریکاوری و بیدار شدن تدریجی از بیهوشی به ICU می‌برند. شما یک هفته یا بیشتر در بیمارستان خواهید ماند.

عوارض

علاوه بر خطرات جراحی، خطرات مرتبط با بیهوشی و خطرات مرتبط با جراحی قلب باز، خطرات مهم دیگری نیز وجود دارند که بیمار باید قبل از عمل جراحی آن‌ها را در نظر بگیرد.

خطرات شامل موارد زیر هستند اما محدود به این موارد نمی‌شود:

• لخته شدن خون
• سکته
• آسیب مغزی آنوکسی: آسیب مغزی به دلیل کمبود اکسیژن
• مرگ: همه جراحی‌ها با خطر مرگ همراه هستند، اما این خطر در عمل پیوند قلب بیشتر از حد معمول است؛ به خصوص اگر قلب در بدن اهداکننده شروع به فعالیت نکند یا به خوبی کار نکند.
• رد کردن شدید عضو: در این شرایط بدن دریافت کننده، قلب پیوندی را تحمل نمی‌کند.

جراحی پیوند قلب یک عمل بسیار پرخطر است؛ زیرا نه تنها قلب در آن متوقف می‌شود، بلکه برداشته، خارج شده و جایگزین می‌شود.

بهبودی پس از جراحی

بهبودی پس از عمل پیوند قلب چندین ماه طول می‌کشد و ممکن است شامل توانبخشی کاردیو باشد. اکثر بیماران می‌توانند ظرف چند هفته پس از جراحی، بیمارستان را ترک کنند و در عرض شش هفته پس از عمل جراحی به بسیاری از فعالیت‌های عادی خود بازگردند؛ به طوری که سه تا شش ماه پس از عمل به پایان مرحله بهبودی رسیده باشند. برای جلوگیری از رد قلب اهدایی، مصرف مادام العمر سرکوب کننده‌های ایمنی (مهارکننده‌های کلسینورین) ضرورت دارد. در طول قرار ملاقات‌های بعدی با پزشک که به صورت منظم طی یک سال بعد از جراحی برنامه ریزی می‌شود، پزشکان برای اطمینان از پایبندی بیمار به مصرف دارو درباره عوارض جانبی شما سؤال می‌کنند و علائم هشداردهنده‌ای که نشان می‌دهد بدن در حال رد عضو جدید است را بررسی می‌کنند.

اهمیت رژیم غذایی و تغذیه پس از عمل پیوند قلب 

حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به جلوگیری از بسیاری از عوارض شایع پس از پیوند، از جمله عفونت، حملات قلبی و نازک شدن استخوان کمک کند. تیم پیوند شما باید شامل یک متخصص تغذیه باشد که بتواند در مورد نیازهای غذایی با شما صحبت کرده و به سوالات شما پس از پیوند پاسخ دهد. توصیه‌های متخصص تغذیه شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خوردن حداقل پنج وعده میوه و سبزیجات در روز
• خوردن گوشت بدون چربی، مرغ و ماهی
• خوردن نان سبوس دار، غلات و سایر محصولات
• داشتن فیبر کافی در رژیم غذایی روزانه
• نوشیدن شیر کم چرب یا خوردن سایر محصولات لبنی کم چرب برای کمک به حفظ سطح کلسیم سالم
• محدود کردن مصرف نمک و سدیم با استفاده از گیاهان و ادویه جات تازه برای طعم دادن به غذاها و پرهیز از غذاهای فرآوری شده
• محدود کردن چربی‌های ناسالم، مانند چربی‌های اشباع شده در کره و گوشت قرمز
• محدود کردن مصرف کافئین و خودداری از مصرف الکل
• هیدراته ماندن روزمره با نوشیدن آب کافی و سایر مایعات
• پرهیز از مصرف گریپ فروت و آب گریپ فروت، انار و پرتقال سویا به دلیل تأثیر آنها بر گروهی از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی.
• پیروی از دستورالعمل‌های ایمنی مواد غذایی برای کاهش خطر عفونت

اهمیت ورزش بعد از عمل پیوند قلب

ورزش منظم پس از عمل پیوند قلب به افزایش سطح انرژی و افزایش قدرت کمک می‌کند. همچنین به شما کمک می‌کند تا وزن سالمی داشته باشید، استرس را کاهش دهید و از عوارض شایع پس از عمل پیوند، مانند فشار خون بالا و سطح کلسترول بالا جلوگیری کنید.

تیم پیوند شما بر اساس نیازها و اهداف فردی شما یک برنامه فعالیت بدنی را  توصیه می‌کند.

پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا، تمرینات قدرتی کم اثر و سایر فعالیت‌های بدنی که از آن لذت می‌برید، همگی می‌توانند بخشی از یک سبک زندگی سالم و فعال پس از عمل پیوند باشند؛ اما حتماً پس از پیوند قلب، قبل از شروع یا تغییر برنامه تمرینی خود با تیم پیوند مشورت کنید.

پیش آگاهی

انتظار می‌رود یک بیمار دریافت کننده پیوند قلب که جراحی موفقیت آمیزی داشته است، بعد از عمل یک دهه یا بیشتر از عمر کند.

تقریباً 80 تا 95 درصد از بیماران در سال اول زنده می‌مانند. میانگین بقای یک بزرگسال پس از عمل پیوند قلب، بسته به سن وی در زمان پیوند، پیروی از دستورات جراح، سایر مشکلات سلامتی که فرد ممکن است داشته باشد، برنامه روزانه (از جمله رژیم غذایی و ورزش) و اینکه بدن فرد تا چه اندازه فرآیند پیوند را تحمل می‌کند،  ۱۱ سال است.

میانگین بقای گیرندگان پیوند قلب بزرگسال، ۱۱ سال پس از جراحی است که به این معنی است که ۵۰ درصد بیماران بیشتر از آن عمر می‌کنند. این درصد طی چند دهه گذشته به طور پیوسته در حال بهبود بوده است.

اگر پیوند قلب امکان پذیر نباشد چطور؟ آیا در این صورت راه جایگزینی وجود دارد؟

برخی افراد کاندیدای مناسبی برای دریافت پیوند قلب نیستند. در چنین مواردی، پزشکان دستگاه کمک بطنی یا VAD را توصیه می‌کنند. این دستگاه در قفسه سینه شما کاشته می‌شود و به پمپاژ خون کمک می‌کند. این دستگاه به پمپاژ خون از بطن‌ها به بدن کمک می‌کند. VAD ها را می‌توان در برخی افراد برای کوتاه مدت و در برخی دیگر به مدت طولانی استفاده کرد. به عنوان مثال، افرادی که در انتظار پیوند قلب هستند می‌توانند تا زمانی که قلب اهدا کننده در دسترس باشد از VAD استفاده کنند. افرادی که نمی‌توانند پیوند قلب انجام دهند، می‌توانند VAD را برای مدت طولانی‌تری نیز استفاده کنند. با این حال VAD برای همه بیماران نیست. اگر پزشک متوجه شد که استفاده از آن فایده‌ای ندارد، قلب مصنوعی نیز گزینه دیگری است که می‌تواند توصیه کند.

سوالات متدوال

پیوند قلب چقدر دردناک است؟

اکثر بیماران پس از جراحی پیوند قلب، درد زیادی را گزارش نمی‌کنند. بیمار به طور مداوم تحت نظر قرار می‌گیرد، داروی مسکن تجویز می‌شود و لوله‌های تخلیه برای خارج کردن مایع اضافی از حفره قفسه سینه وجود دارند. اگرچه ممکن است برش باعث درد یا ناراحتی در هنگام سرفه یا حرکات تند و ناگهانی شود.

پیوند قلب چقدر طول می کشد؟ 

عمل جراحی پیوند قلب تقریباً چهار ساعت طول می‌کشد. در طول عمل، بیمار به یک دستگاه قلب-ریه متصل می‌شود که به گردش خون در سراسر بدن کمک می‌کند.

آیا یک فرد زنده می‌تواند قلب اهدا کند؟

اهداکنندگان عضو معمولاً مرده‌اند، اما افراد زنده نیز می‌توانند برخی از اعضا را اهدا کنند. اهداکنندگان فوت شده می‌توانند کلیه، کبد، ریه، قلب، پانکراس و روده را اهدا کنند. در حالی که اهداکنندگان زنده می‌توانند تنها یک کلیه، یک ریه، بخشی از کبد، پانکراس یا روده را اهدا کنند.

آخرین سن مناسب برای پیوند قلب چقدر است؟  

حداکثر محدودیت سنی برای پیوند قلب در هر موسسه متفاوت است، اما 65 سال سن نهایی برای انجام این نوع از پیوند است.

آیا احتمال نارسایی در قلب جدید وجود دارد؟

بله وجود دارد. همه پیوندهای قلب موفقیت آمیز نیستند و برای برخی افراد، قلب سالم جدید ممکن است حتی پس از پیوند موفقیت آمیز با نارسایی مواجه شود. ممکن است بدن شما حتی با کمک سرکوب کننده‌های ایمنی، قلب جدید را به طور کامل  پس بزند یا ممکن است به بیماری‌هایی مانند بیماری عروق کرونری مبتلا شوید که می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود. پزشک شما در مورد بهترین روش واکنش به هر یک از این مشکلات شما را راهنمایی خواهد کرد.