تری‌گلیسیریدها مولکول‌های چربی هستند که بیشتر چربی بدن و چربی موجود در غذا را تشکیل می‌دهند. این مولکول‌ها به همراه کلسترول یکی از چربی‌های در حال گردش در خون هستند. به افزایش سطح تری‌گلیسیرید در اصطلاح پزشکی هیپرتری‌گلیسیریدمی اطلاق می‌شود.
اگر به دیابت نوع 2 مبتلا هستید، سطح تری‌گلیسیرید بالا امری طبیعی است. تا 70 درصد افراد مبتلا به دیابت به این مشکل مبتلا هستند. مقادیر بالای سطح تری‌گلیسیرید نیز بخشی از سندرم متابولیک محسوب می‌شود. سندرم متابولیک متشکل از گروهی از اختلالاتی است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهند. سایر علائم این سندرم شامل قند خون بالا، فشار خون بالا، HDL پایین (کلسترول خوب) و چربی اضافی شکم هستند.
میزان تری‌گلیسیرید نرمال، بالا و لب مرز
برنامه ملی آموزش کلسترول سطوح مختلف تری‌گلیسیرید را به صورت موارد زیر تعریف کرده است:
- سطح نرمال: زیر 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- سطوح لب مرزی: 150 تا 199 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- سطوح بالا: 200 تا 499 میلی‌گرم در دسی‌لیتر
- سطح بسیار بالا: 500 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر
علل سطوح بالای تری‌گلیسیرید
دلایل زیادی برای وجود سطح بالای تری‌گلیسیرید وجود دارد. در ادامه دلایل رایج در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و مشکلات مربوط به آن ذکر شده‌اند:
کنترل نامناسب دیابت نوع 2
اگر دیابت به خوبی مدیریت نشود به احتمال زیاد سطح گلوکز (قند خون) و انسولین در بدن بالا می‌رود. انسولین در تبدیل گلوکز به گلیکوژن (شکل ذخیره گلوکز) و ذخیره گلیکوژن در کبد کمک می‌کند. وقتی کبد از گلیکوژن اشباع می‌شود به جای آن از گلوکز برای تولید اسیدهای چرب استفاده می‌شود. این اسیدهای چرب در جریان خون آزاد می‌شوند. از اسیدهای چرب برای تولید تری‌گلیسیرید استفاده می‌شود. تری‌گلیسیرید حاصل در سلول‌های چربی تجمع می‌کند و موجب افزایش چربی بدن می‌شود.
نسبت کالری به چربی‌سوزی
تری‌گلیسیریدها به عنوان منبع سریع دریافت انرژی بین وعده‌های غذایی محسوب می‌شوند. کالری باقی‌مانده در سلول‌های بدن به صورت تری‌گلیسیرید ذخیره می‌شود.
مصرف زیاد کربوهیدرات
هنگامی که غذاهای حاوی کربوهیدرات مصرف می‌کنید، سیستم گوارش مواد غذایی را تجزیه و گلوکز را استخراج می‌کند. سپس گلوکز از طریق روده‌ها جذب و وارد جریان خون می‌شود. همانطور که قبلاً ذکر شد بدن از گلوکز اضافی برای ساخت تری‌گلیسیرید استفاده می‌کند. کربوهیدرات‌ها در شیر، ماست، غلات (نان، ماکارونی، برنج)، مواد غذایی نشاسته‌ای (سیب زمینی، نخود، ذرت)، حبوبات، میوه، غذاهای شیرین مانند نوشیدنی‌های شیرین، بیسکوئیت‌ها و کلوچه‌ها، کیک و آب نبات یافت می‌شوند. همه‌ی کربوهیدرات‌ها غذاهای ناسالم نیستند اما در صورت مصرف بیش از حد کربوهیدرات، تری‌گلیسیرید نیز افزایش می‌یابد.
اضافه وزن
چاقی یا اضافه وزن همیشه منجر به افزایش سطوح تری‌گلیسیرید نمی‌شود اما بین چاقی و هیپرتری‌گلیسیریدمی همبستگی وجود دارد. بین مقادیر بالای سایز دور کمر و سطوح بالای تری‌گلیسیرید ارتباط قوی‌تری نسبت به شاخص توده بدنی وجود دارد.
مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین زمانی رخ می‌دهد که بدن به انسولین تولیدشده واکنش نشان نمی‌دهد. در نتیجه‌ی این روند قند نمی‌تواند وارد سلول‌ها شود و در جریان خون باقی می‌ماند. مقاومت در برابر عملکرد انسولین باعث افزایش سطح انسولین و گلوکز و در نتیجه بروز دیابت کنترل‌نشده شود. البته همانطور که در بالا توضیح داده شد، دیابت کنترل‌نشده می‌تواند منجر به افزایش سطح تری‌گلیسیرید شود.
نارسایی کلیوی
خطر نارسایی مزمن کلیوی در افراد مبتلا به دیابت افزایش می‌یابد. در واقع دیابت یکی از شایع‌ترین علل بروز این مشکل است. نارسایی کلیوی مشکلاتی را در تنظیم چربی‌های خون ایجاد می‌کند و باعث افزایش سطح تری‌گلیسیرید می‌شود. این روند می‌تواند به دلیل افزایش تولید تری‌گلیسیرید یا ناتوانی در پاکسازی آن از جریان خون یا هر دو باشد. همچنین نارسایی کلیوی می‌تواند باعث ایجاد یا افزایش مقاومت به انسولین شود.
ژنتیک
مشکلات مربوط به سطوح بالای تری‌گلیسیرید ممکن است به صورت ارثی در یک خانواده وجود داشته باشند. در این صورت اعضای خانواده ممکن است به زانتلاسما یا رسوبات چربی زردرنگ در زیر پوست نیز مبتلا شوند. نتایج حاصل از مطالعه‌ای نشان دادند که سطح پایین کلسترول HDL (کلسترول پایین) و سطح بالای تری‌گلیسیرید ناشی از استعداد ژنتیکی با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مرتبط است.
سطح پایین هورمون تیروئید
به نظر می‌رسد اختلالات تیروئید در افراد مبتلا به دیابت شیوع بیشتری دارد. شایع‌ترین اختلال کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم است. سطوح بالای تری‌گلیسیرید و کلسترول ممکن است نشانه پایین بودن سطح هورمون تیروئید باشد. در خصوص احتمال ابتلا به کم کاری تیروئید با پزشک خود مشورت کنید. درمان کم کاری تیروئید ممکن است به کاهش سطح تری‌گلیسیرید کمک کند.
مواد غذایی و نوشیدنی‌ها
به نظر می‌رسد برخی از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها بیشتر از بقیه بر سطح تری‌گلیسیرید تأثیر می‌گذارند. در صورت ابتلا به دیابت بدن تحمل کمتری نسبت به این نوع مواد غذایی دارد. این مواد غذایی شامل قندهای ساده مانند نوشیدنی‌های شیرین، انواع بیسکوئیت و کلوچه، انواع کیک، آب‌نبات، غلات فرآوری شده و تصفیه شده مانند نان بیگل و ماکارونی سفید، الکل و غذاهای پرچرب به ویژه غذاهای دارای چربی اشباع و ترانس (گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس و بیکن، بولونیا، شیرینی، غذاهای سرخ‌کردنی) می‌باشند.
بارداری
سطح تری‌گلیسیرید در مادران باردار افزایش می‌یابد و در سه ماهه سوم به اوج خود می‌رسد. هرچند پس از زایمان در اکثر افراد میزان آن به حالت نرمال می‌رسد.
سایر علل تری‌گلیسیرید بالا
به دلیل عوارض جانبی برخی از داروهای مورد استفاده در درمان سایر بیماری‌ها ممکن است سطح تری‌گلیسیرید افزایش یابد. برخی از این داروها شامل موارد زیر هستند:
- مسدودکننده‌های بتا: گروهی از داروها که معمولاً برای درمان فشار خون، درد قفسه سینه و مشکلات مربوط به ریتم قلب تجویز می‌شوند.
- دیورتیک‌ها (مُدرها): این داروها از طریق افزایش دفع مایعات بدن به کاهش فشار خون کمک می‌کنند. همچنین از داروهای دیورتیک می‌توان برای درمان علائم احتباس آب استفاده کرد.
- کورتیکواستروئیدها: برای درمان موارد شدید درد و التهاب تجویز می‌شوند.
- رتینوئیدها: از این داروها برای درمان بیماری‌های پوستی مانند آکنه شدید استفاده می‌شود.
- مهارکننده‌های پروتئاز: شامل داروهای ضد ویروسی برای درمان اچ آی وی هستند.
- قرص ضد بارداری: حاوی استروژن است که می‌تواند سطح تری‌گلیسیرید را افزایش دهد.
علائم افزایش سطح تری‌گلیسیرید
سطوح بالای تری‌گلیسیرید معمولاً علامتی ایجاد نمی‌کند. اگر به دیابت مبتلا هستید باید حداقل سالی یکبار آزمایش کلسترول انجام دهید. در این آزمایش علاوه بر کلسترول، تری‌گلیسیرید نیز آزمایش خواهد شد.
زانتوما بیماری با درجه شیوع کمتر است. در این بیماری ممکن است در زیر پوست برخی از افراد رسوبات چربی ایجاد شود.
رسوبات چربی به صورت توده‌های زرد رنگی هستند که می‌توانند در هر نقطه از بدن ایجاد شوند. اما این توده‌ها بیشتر در اطراف پلک‌ها و مفاصلی مانند زانو، آرنج و مچ پا دیده می‌شوند.
تشخیص از طریق آزمایش سطح تری‌گلیسیرید
پزشک می‌تواند از طریق آزمایش خون به سطح تری‌گلیسیرید سرم (میزان تری‌گلیسیرید در خون) پی ببرد و این روند معمولاً به عنوان بخشی از آزمایش کلسترول انجام می‌شود.
مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که اخیراً و ظرف چند ساعت قبل از آزمایش مصرف شده‌اند، می‌توانند سطح تری‌گلیسیرید را افزایش دهند. بنابراین برای به دست آوردن نتیجه منطقی باید قبل از آزمایش از خوردن و نوشیدن پرهیز کنید.
اگر به دیابت نوع 1 مبتلا هستید یا انسولین مصرف می‌کنید ممکن است مطابق توصیه پزشک برای جلوگیری از افزایش خطر افت قند خون نیازی به پرهیز از خوردن و نوشیدن نباشد.
افراد مبتلا به دیابت باید حداقل یکبار در سال آزمایش کلسترول را انجام دهند. اگر در خصوص انجام آزمایش کلسترول طی 12 ماه گذشته مطمئن نیستید، این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
تفاوت سطوح بالای تری‌گلیسیرید و کلسترول
بدن شما برای کمک به ارتقاء ساختار سلولی و عملکرد متابولیک خود به مقدار مشخصی چربی نیاز دارد. «چربی» اصطلاحی رایج است و به اشکال مختلفی از چربی اشاره دارد که بدن شما از غذا دریافت یا خود تولید می‌کند. تری‌گلیسیریدها شکلی از چربی هستند که بدن برای ذخیره انرژی اضافی حاصل از رژیم غذایی تولید می‌کند. اصطلاح «کلسترول» نیز رایج است و برای توصیف نوعی چربی شناور در جریان خون استفاده می‌شود. کلسترول به دو صورت HDL و LDL وجود دارد. کلسترول توسط بدن تولید می‌شود اما می‌تواند از طریق خوردن مواد غذایی نیز وارد بدن شود. از کلسترول برای تولید سلول و هورمون استفاده می‌شود.
سطوح بالای LDL یا کلسترول «بد» همراه با سطوح بالای تری‌گلیسیرید احتمال تشکیل پلاک در شریان‌ها و خطر ابتلا به تصلب شرایین (سخت و تنگ شدن عروق) را افزایش می‌دهد.
همه‌ی انواع کلسترول بد نیستند. HDL یا کلسترول «خوب» به جلوگیری از تجمع کلسترول در رگ‌های شما کمک می‌کند و آن را به کبد منتقل می‌کند، جایی که می‌تواند از بدن دفع شود.
بدن شما برای حفظ سلامت قلب و عروق به سطوح متعادل کلسترول و تری‌گلیسیرید نیاز دارد.
گزینه‌های درمانی تری‌گلیسیرید بالا
سطوح بالای تری‌گلیسیرید می‌تواند نگرانی‌های جدی را برای سلامتی ایجاد کند. بنابراین افزایش کلسترول HDL و کاهش سطح تری‌گلیسیرید بسیار مهم است. در ادامه نکاتی برای کاهش سطح تری‌گلیسیرید ذکر شده‌اند.
- وزن خود را کاهش دهید.
- قند را از رژیم غذایی خود حذف کنید. پزشکان توصیه می‌کنند تنها پنج درصد از کالری روزانه شما باید از قند اضافه تأمین شود.
- مصرف فیبر خود را افزایش دهید.
- مصرف فروکتوز را محدود کنید. فروکتوز نوعی قند است که می‌تواند باعث افزایش سطح تری‌گلیسیرید شود.
- از رژیم غذایی کم چرب با حفظ اعتدال پیروی کنید. ثابت شده است که رژیم غذایی کم چرب با حفظ اعتدال در مقایسه با رژیم کم چرب سختگیرانه در کاهش سطح تری‌گلیسیرید مؤثرتر است. پزشکان توصیه می‌کنند 25 تا 35 درصد از کالری روزانه شما باید از چربی تأمین شود.
- مراقب چربی‌هایی که می‌خورید باشید. چربی‌ها به دو صورت خوب و بد وجود دارند. از مصرف چربی‌های اشباع و ترانس خودداری کنید. توصیه می‌شود از چربی‌های تک غیر اشباع یا چند غیر اشباع که به طور معمول در موادی مانند روغن زیتون وجود دارند بیشتر استفاده کنید.
- مصرف ماهی را افزایش دهید. ماهی قزل آلا و ساردین را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
- ورزش کنید.
- مصرف الکل را محدود کنید.
- در صورت لزوم و بنا بر توصیه پزشک از داروهای کاهش‌دهنده‌ی سطح تری‌گلیسیرید استفاده کنید.
- سیگار را ترک کنید.
- در صورت ابتلا به دیابت آن را کنترل کنید.
با رعایت نکات فوق و همکاری نزدیک با پزشک می‌توانید در کاهش سطح تری‌گلیسیرید و محافظت از قلب خود موفق باشید.
