تنگی میترال یک بیماری دریچه‌ای قلب (بیماری قلبی) است. این بیماری موجب تنگ شدن و باریک شدن یک دریچه در قلب با نام میترال می‌شود و در نتیجه خون و مواد مغذی کافی به قلب نمی رسد. در حالت طبیعی، مساحت دریچه میترال بین 4 تا 6 سانتی متر مربع است. هنگامی که قلب به طور نرمال و طبیعی فعالیت می‌کند، دریچه میترال باز می‌شود تا خون از دهلیز چپ قلب به بطن چپ جریان یابد.
در صورتی که دریچه میترال صحیح عمل کند، مانع از این جریان نمی شود و فشار در دهلیز چپ و بطن چپ برابر خواهد بود. اما در حالتی که تنگی دریچه میترال ایجاد می‌شود، مساحت دریچه میترال گاهاً به دو سانتی متر مربع کاهش پیدا می‌کند و مقدار جریان خون که وارد بطن چپ می‌شود، محدود شده و در نتیجه فشار در دهلیز چپ و بطن چپ یکسان نیست و در دوطرف دریچه میترال، اختلاف فشار وجود دارد.
این اختلاف فشار ممکن است با افزایش ضربان قلب بیشتر نیز شود که باعث بدتر شدن علائم بیمار می‌شود. این حالت همچنین باعث می‌شود مدت زمان لازم برای پر شدن دهلیز چپ افزایش یابد و در نتیجه برای پمپ کردن خون، فشار بیشتری بر قلب وارد. هرچه ضربان قلب بیمار بیشتر شود، جریان یافتن خون در دریچه میترال سخت‌تر می‌شود که نتیجه آن در انتها، احتقان ریوی خواهد بود.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ی درمان و تشخیص تنگی دریچه میترال و یا برای رزرو نوبت در مطب دکتر لیلا عسگرپور متخصص بیماریهای قلبی، با شماره تلفن‌های 02632216426 تماس حاصل فرمایید.
علل تنگی دریچه میترال
در بالا توضیح دادیم که تنگی دریچه میترال قلب دقیقاً چیست. حالا بیایید به علل احتمالی بروز این بیماری نگاهی بیندازیم.
هرچند دلایل مختلف و زیادی برای بروز بیماریهای قلبی وجود دارد اما یکی از علل اصلی و مهم بروز این بیماری‌ها، تب روماتیسمی است که در اغلب موارد عامل زمینه‌ای برای بیماری قلبی است. تب روماتیسمی بیماری است که معمولاً در دوران کودکی خود را نشان می‌دهد. تب روماتیسمی در نتیجه واکنش بدن به عفونت ناشی از باکتری‌های استرپتوکوکی ایجاد می‌شود.
قلب و مفاصل مناطقی از بدن هستند که بیشتر از همه تحت تأثیر تب روماتیسمی قرار گرفته و آسیب می‌بینند. این بیماری موجب بروز التهاب در مفاصل مختلف بدن و همچنین در قلب می‌شود. به حالتی که دریچه میترال قلب تحت تأثیر تب روماتیسمی قرار می‌گیرد، بیماری روماتیسمی قلب گفته می‌شود. علائم و نشانه‌های فیزیکی این بیماری ممکن است تا پنج تا ده سال پس از تجربه تب روماتیسمی ظاهر شود.
ژنها نیز در بروز این بیماری قلبی نقش دارند، زیرا نوزادانی که با نقایص مادرزادی قلب متولد می‌شوند بیشتر از سایرین مستعد ابتلا به این بیماری قلبی هستند. همانطور که اشاره کردیم، دلایل احتمالی مختلفی برای تنگی میترال وجود دارد. این موارد شامل لخته شدن خون، تشکیل تومور و سابقه انجام پرتودرمانی می‌شود.
علائم تنگی دریچه میترال
بیمارانی که دچار تنگی دریچه میترال قلبی هستند، هر یک علائم مختلفی را از خود بروز می‌دهند. در برخی بیماران، علائم بسیار خفیف است و به تدریج و با گذشت زمان، رفته‌رفته شدت پیدا می‌کند. این موضوع به این معنی است که ممکن است بیمار برای چند سال یا حتی چند دهه، علائم بسیار خفیفی داشته باشد.
این علائم معمولاً با افزایش ضربان قلب تشدید می‌شوند. این حالت معمولاً هنگام ورزش یا فعالیت فیزیکی زیاد یا با بروز استرس رخ می‌دهد. در این حالت، علاوه بر تشدید علائم، همچنان ضربان قلب بیمار بالا می‌ماند.
- علائم شایع تنگی دریچه میترال عبارتند از : سرفه کردن همراه خون، درد قفسه سینه (درد قفسه سینه) یا احساس تنگی و ناراحتی در قفسه سینه، غش کردن یا سرگیجه و تپش قلب (تپش قلب).
- سایر علائم احتمالی که ممکن است بیمار تجربه کند عبارتند از: تورم ران‌ها یا پاها ، تنگی نفس و خستگی شدید به ویژه پس از ورزش.
هنگامی که بیماری به این تنگی دریچه میترال قلبی مبتلا است، فشار زیادی که در قلب ایجاد شده است، به ریه‌ها نیز منتقل می‌شود و باعث تجمع مایع در ریه‌ها می‌شود. به همین دلیل است که شخص دچار تنگی نفس می‌شود.
سایر علائم تنگی میترال که ممکن است پزشک در هنگام معاینه بیمار تشخیص دهد شامل سوفل قلب (صداهای غیرمعمول قلب)، تجمع مایع در ریه‌ها و ریتم نامنظم قلب است.
تشخیص تنگی دریچه میترال قلب
روشهای مختلفی برای تشخیص بیماری های قلبی مانند تنگی دریچه میترال وجود دارد. در ادامه به برخی از این روش‌ها می‌پردازیم:
- عکسبرداری اشعه ایکس از قفسه سینه: رادیولوژی قفسه سینه یک روش مؤثر برای تشخیص این بیماری قلبی است. تصاویر رادیولوژی به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد که آیا یکی از حفره‌های قلبی شما (دهلیزها یا بطن‌ها) بزرگ شده خیر. این تصاویر همچنین به تشخیص احتقان ریه کمک می‌کنند.
- الکتروکاردیوگرام (ECG): ازتست ECG برای ارزیابی تکانه‌های الکتریکی استفاده می‌شود که قلب شما به بدن انتقال می‌دهد. در این روش پدهایی که متصل به سیم هستند، روی پوست شما چسبانده می‌شوند و این تکانه‌های الکتریکی را اندازه گیری می‌کنند. نتایج این تست می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد ضربان قلب شما در اختیار پزشک قرار دهد. ممکن است پزشک از شما بخواهند تا در حین انجام این تست روی تردمیل راه بروید، تا ببیند چگونه قلب شما به فشارهای فیزیکی واکنش نشان می‌دهد.
- آنژیوگرافی یا کاتِتِریزاسیون قلبی: اگرچه این روش برای بررسی تنگی دریچه میترال چندان رایج نیست اما در صورتی که تشخیصِ پزشک آشکار یا قطعی نباشد، نتایج این تست در برخی موارد کمک‌کننده است. در این آزمایش از طریق برش کوچکی در کشاله ران، یک لوله بسیار باریک با نام کاتِتِر از رگ‌های خونی عبور می‌کند تا به شریان اصلی قلب برسد. ممکن است از طریق این لوله، مقداری ماده کنتراست رنگی در خون تزریق شود. این ماده باعث می‌شود که جریان خون در قلب به وضوح در تصاویر اشعه ایکس دیده شود و بنابراین پزشک بتواند تصویری واضح از وضعیت قلب داشته باشد.
تنگی دریچه میترال قلب چگونه درمان می‌شود؟
در بیمارانی که تنگی دریچه میترال منجر به علائم شدید شده است، انجام جراحی یکی از اولین گزینه‌های درمانی است. این جراحی برای ترمیم یا تعویض دریچه انجام می‌شود. هرچند برای بیمارانی که علائم شدیدی دارند، جراحی بهترین گزینه درمانی است، گزینه‌های درمانی دیگری نیز خصوصاً برای بیمارانی با علائم خفیف تر وجود دارد. ورزش کردن و مصرف داروهای مسکن میتوانند به خوبی علائم را تسکین دهند. در صورتی که علائم بسیار خفیف باشند، میتوان علائم این بیماری را با تغییر دادن عادات روزمره مانند ورزش کردن بهبود داد. همچنین لازم است بیماران تکنیک‌هایی را برای کاهش استرس خود و داشتن آرامش بیشتر به کار بگیرند. برای اینکه دریچه میترال قلب حداقل 6 سانتی متر مربع باشد، لازم است قلب شما آرام باشد. اما هر چه استرس شما بیشتر شود این دریچه بیشتر منقبض می‌شود و علائم تشدید می‌شوند. پزشکان همچنین توصیه می‌کنند که از مصرف کافئین و سایر محرک‌هایی که باعث افزایش ضربان قلب می‌شوند، خودداری کنید.
درمان جراحی برای تنگی دریچه میترال
تصمیم برای انجام جراحی تنگی میترال یک تصمیم سخت و پیچیده است و انتخاب تکنیک و روش جراحی باید با دقت خاصی انجام شود. در صورتی که پزشک انجام جراحی را توصیه کرده و شما نیز تصمیم به انجام جراحی گرفته‌اید، سه گزینه اصلی برای انجام جراحی وجود دارد. این روش‌ها به ترتیب از پرکاربردترین روش، عبارتند از:
- والوپلاستی میترال با بالون از طریق پوست (PMBV)
- کومیشوروتومی دریچه میترال
- تعویض دریچه میترال
هر یک از این روش‌ها برای شرایط و وضعیت خاصی مناسب هستند. همه‌ی این روش‌ها نمی توانند برای یک بیمار مناسب باشند. انتخاب بهترین روش برای هر بیمار با توجه به وضعیت او خواهد بود.
والوپلاستی میترال با بالون از طریق پوست
در تنگی میترال، دو طرف دریچه میترال (فلپ‌های انعطاف‌پذیر که با انقباض قلب باز و بسته می‌شوند) به هم نزدیک شده و از باز شدن کامل دریچه جلوگیری می‌کنند. در روش والوپلاستی میترال، پزشک تلاش می‌کند تا فلپ‌های دو طرف دریچه را از یکدیگر جدا کند تا انسداد برطرف شود.
برای انجام روش والوپلاستی میترال یک لوله نازک وبلند (کاتتر)، که منعطف است همراه با یک بالون متصل به آن از دریچه میترال عبور می‌کند. سپس بالون منبسط می‌شود تا دریچه را باز کند. هدف از این کار این است که چسبندگی‌هایی که در بافت دریچه ایجاد شده است و بافت را به هم جوش داده است، شکسته شده و دریچه باز شود.
والوپلاستی یک روش کاتتریزاسیون است بدین معنا که جراحی قلب به صورت باز انجام نمی شود و کاتتر از طریق رگی در کشاله ران به سمت قلب هدایت می‌شود. بنابراین انجام آن برای بیمار از روشهای دیگر آسان تر است. عوارض این عمل نسبتاً ناچیز است و بهبودی پس از عمل نیز معمولاً سریع و بدون مشکل است. روش والوپلاستی خصوصاً هنگامی که بر روی بیماران با شرایط مناسبِ این عمل انجام شود، بسیار مؤثر است.
به طور کلی، پزشکان میتوانند برای رفع تنگی دریچه میترال انجام والوپلاستی را تجویز کنند مگر اینکه شما یکی از شرایط زیر را داشته باشید:
- ترومبوز (لخته شدن خون) در دهلیز چپ
- وجود رسوبات کلسیم زیاد نزدیک یا روی دریچه میترال قلب
- ابتلا نارسایی دریچه میترال متوسط تا شدید ( در نارسایی میترال، دریچه میترال به درستی بسته نمی‌شود و خون از دریچه نشت می‌کند)
علاوه بر این، اگر بیمار همزمان با تنگی دریچه میترال به سایر مشکلات قلبی مبتلا باشد، معمولاً انجام والوپلاستی دریچه قلب توصیه نمی‌شود.
کومیشوروتومی دریچه میترال
هدف کمیشوروتومی میترال ، مانند روش والوپلاستی، جدا کردن لب‌های جوش خورده دریچه میترال از یکدیگراست . اما تفاوت کمیشوروتومی میترال در این است که این روش، یک روش جراحی قلب باز است و جراح برای دسترسی به قلب، در قفسه سینه بیمار شکاف ایجاد می‌کند.
خوشبختانه انجام کمیشوروتومی اغلب با نتایج بسیار خوبی همراه است. با این وجود، نباید فراموش کرد که این یک جراحی باز است و قطعاً با عوارض و خطرات خاص خود همراه است. همچنین مدت زمان ریکاوری پس از جراحی بسیار بیشتر از روش والوپلاستی است. به همین خاطر است که پزشکان این روش را ترجیحاً به عنوان اولین گزینه درمانی مد نظر قرار نمی‌گیرند.
کمیشوروتومی اغلب برای بیمارانی تجویز می‌شود که در واقع کاندید والوپلاستی هستند اما دچار شرایطی مانند ترومبوز دهلیز چپ، رسوبات کلسیمی در قلب یا نارسایی دریچه میترال هستند و به همین خاطر نمی‌توانند عمل والوپلاستی را انجام دهند.
همانند روش والوپلاستی، در روش کمیشوروتومی نیز ممکن است تنگی میترال به تدریج عود کند. بنابراین افرادی که این عمل را انجام می‌دهند لازم است آزمایشات قلب را به صورت دوره ای انجام داده و تحت نظر پزشک باشند.
تعویض دریچه میترال با جراحی
عمل تعویض دریچه میترال قلب همیشه آخرین انتخاب است زیرا خطر عوارض بیشتری نسبت به والوپلاستی یا کمیشوروتومی دارد. تعویض دریچه تنها زمانی ضرورت دارد که تنگی میترال باعث آسیب شدید دریچه میترال یا تشکیل رسوبات کلسیمی در آن شده و در نتیجه انجام دو تکنیک جراحی قبلی امکان پذیر نیست.
در عمل تعویض دریچه میترال، دریچه‌ی طبیعی میترال بیمار با یک دریچه مصنوعی جایگزین می‌شود. دریچه‌های مصنوعی ممکن است کاملاً از مواد مصنوعی ساخته شده باشند که به آن دریچه مکانیکی گفته می‌شود، و یا ممکن است از دریچه قلب حیوان مانند خوک باشند که به آن دریچه بیوپروتزی گفته می‌شود. تصمیم‌گیری در مورد انتخاب نوع دریچه مصنوعی به سن شما بستگی دارد و اینکه آیا می‌توانید برای رقیق کردن خون داروی کومادین را مصرف کنید یا خیر.
هر دو نوع دریچه‌های قلب مصنوعی احتمال بروز لخته خون را بالا می‌برند. اما میزان ریسک تشکیل لخته خون با استفاده از بیوپروتزها کمتر از پروتزهای مکانیکی است و ممکن است لازم نباشد که بیمار برای مدت طولانی از کومادین برای رقیق کردن خون استفاده کند. افرادی که دریچه قلب مکانیکی برای آنها استفاده می‌شود باید به طور مداوم کومادین مصرف کنند.
از سوی دیگر، عموماً دریچه‌های مکانیکی بیشتر از دریچه‌های بیوپروتزی دوام دارند. اگر سن شما کمتر از 65 سال باشد و می‌توانید کومادین مصرف کنید، پزشک شما استفاده از دریچه مکانیکی را توصیه می‌کند. اما اگر سن شما بالای 65 سال باشد یا نمی توانید کومادین مصرف کنید، استفاده از دریچه بیوپروتزی توصیه می‌شود.
چگونه از بروز تنگی دریچه میترال قلب جلوگیری کنیم؟
هرچند که تنگی میترال یک بیماری قلبی است که درمان آن نسبتاً آسان است و میتوان آن را مدیریت کرد، اما قطعاً همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. روشهای متعددی برای جلوگیری از بروز این بیماری یا تشدید علائم آن وجود دارد.
از آنجا که عوامل ژنتیکی در بروز بیماریهای قلبی نقش دارند، اگر سابقه ابتلا به بیماریهای قلبی در خانواده خود دارید، بهتر است به طور منظم توسط پزشک معاینه شوید. حتی اگر تنگی دریچه میترال مادرزادی باشد، هرچه زودتر علائم آن را تشخیص دهید و برای درمان خود اقدام کنید، بهتر می‌توانید آن را مدیریت کنید.
حالا بیایید نگاهی بیندازیم به راه‌هایی که به جلوگیری از بروز این بیماری کمک می‌کنند:
در مرحله اول، اگر فکر می‌کنید مستعد ابتلا به این بیماری هستید، باید تست‌های غربالگری مرتبط با این بیماری را انجام دهید. این کار توسط پزشک و با استفاده از یکی از سه روش تشخیصی ذکر شده در بالا انجام می‌شود.
در مرحله دوم، سبک زندگی شما می‌تواند نقش مهمی در احتمال بروز بیماری قلبی داشته باشد. شما می‌توانید روند زندگی خود را به نحوی مدیریت کنید که ریسک بروز بیماریهای قلبی را کاهش دهید. برای مثال، همیشه وزن نرمال بدن خود را حفظ کنید و به طور منظم ورزش کنید.
داشتن اضافه وزن می‌تواند باعث وارد شدن فشار غیر ضروری به قلب شود. از سوی دیگر انجام ورزش قلب شما را قوی و سالم نگه می‌دارد. انجام ورزش همچنین به حفظ وزن بیعی بدن کمک می‌کند. هرچقدر بیشتر ورزش کنید بهتر می‌توانید وزن خود را کنترل کنید. داشتن رژیم غذایی سالم نیز برای جلوگیری از بروز تنگی دریچه میترال حیاتی است. یک رژیم غذایی موجب پایین نگه داشتن فشار خون و کاهش تجمع چربی در دریچه میترال می‌شود.
