بیماری روماتیسم قلبی (RHD) آسیب دائمی ناشی از تب روماتیسمی به یک یا چند دریچه قلب است. این بیماری، در واقع زمانی اتفاق می‌افتد که تب روماتیسمی باعث التهاب مزمن و ایجاد بافت اِسکار در دریچه‌های قلب می‌شود. تب روماتیسمی یک بیماری التهابی خودایمنی است که معمولاً در نتیجه‌ی ابتلای بیمار به گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک بروز می‌کند. روماتیسم قلبی، در صورت درمان نشدن می‌تواند به نارسایی قلبی تبدیل شود.
در مواردی که تب روماتیسمی شدید است، غالباً نیاز می‌شود که دریچه یا دریچه‌های آسیب‌دیده قلب بیمار با استفاده از جراحی، ترمیم یا تعویض شوند. همچنین، بسته به شدت بیماری، گاهی نیاز است که بیمار برای درمان علائم نارسایی قلبی یا ناهنجاری‌های ریتم قلبی، دارو مصرف کند.
علل
بیماری روماتیسم یکی از نتایج مستقیم تب روماتیسمی است؛ تب روماتیسمی یک بیماری التهابی ناشی از عفونت ایجاد شده توسط باکتری‌های استرپتوکوکِ گروه A است که عامل بیماری‌هایی مثل گلودرد استرپتوکوک و مخملک هستند. تب روماتیسمی، بافت همبند سراسر بدن خصوصاً در نواحی قلب، مفاصل، پوست و مغز را درگیر می‌کند.
در قلب، تب روماتیسمی می‌تواند باعث التهاب در سطح (پریکاردیت)، درون دریچه‌ها (آندوکاردیت)، یا خود عضله قلب (میوکاردیت) شود. به مرور زمان، برخی از افراد مبتلا به آندوکاردیت دچار آسیب‌دیدگی یک یا چند دریچه قلب می‌شوند؛ آسیب وارده باعث می‌شود که دریچه‌های درگیر، تنگ شده یا خون از آن‌ها نشت کند.
کودکان بین 6 تا 16 سال که مکرراً به عفونت‌های استرپتوکوکی می‌شوند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به تب روماتیسمی، و در نتیجه، بیماری روماتیسم قلبی هستند. علی‌رغم وجود آنتی‌بیوتیک‌های مختلف، گلودردهای استرپتوکوکی و به تبع آن تب روماتیسمی میزان شیوع نسبتاً قابل ملاحظه‌ای دارند.
ژنتیک
ژنتیک می‌تواند در بروز بیماری روماتیسم قلبی نقش داشته باشد، چراکه به نظر می‌رسد، وجود یک زمینه ژنتیکی است که باعث می‌شود برخی از افراد استعداد بیشتری برای ابتلا به روماتیسم قلبی داشته باشند. البته، در مورد عوامل ژنتیکیِ کاهش یا افزایش دهنده خطر ابتلا به روماتیسم قلبی اطلاعات ناچیزی وجود دارد.
عوامل خطرزای مربوط به سبک زندگی
اصلی‌ترین عاملی که باعث بروز تب روماتیسمی می‌شود انجام ندادن یک سری اقدامات لازم برای پیشگیری از بروز عفونت ناشی از باکتری‌های استرپتوکوک (و سایر میکروب‌های عفونی) است. یکی از مهمترینِ این اقدامات پیشگیرانه، شستن مرتب دست‌ها، خصوصاً بعد از عطسه یا سرفه کردن یا قبل غذا خوردن، است.
حضور و فعالیت در محیط‌های شلوغ، به ویژه مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها، مدارس و پادگان‌های آموزشی، احتمال آلودگی به باکتری‌های استرپتوکوک گروه A را به شدت بالا می‌برد.
روماتیسم قلبی چه علائمی دارد؟
ممکن است علائم بیماری روماتیسم قلبی تا سال‌ها بعد از یک عفونت استرپتوکوکی یا تب روماتیسمی هم بروز نکنند. بیمارانی که قلبشان آسیب می‌بیند معمولاً دچار علائم زیر می‌شوند:
- درد قفسه سینه
- خستگی مفرط
- سوفل قلب
- تنگی نفس
- ورم معده، ورم دست‌ها یا ورم پاها
اگر شما هم جزء افراد مبتلا به روماتیسم قلبی هستید، لازم است که به طور مرتب قلبتان با استفاده از اکوکاردیوگرافی (که به آن سونوگرافی یا اکوی قلب هم گفته می‌شود) و سایر آزمایش‌های مربوطه چک شود. این آزمایش‌ها، نیاز یا عدم نیاز به عمل تعویض دریچه قلب، و همچنین مناسب‌ترین زمان برای انجام چنین عملی را تعیین می‌کنند. اهمیت انجام این آزمایش به این دلیل است که معمولاً مشکلات دریچه قلب به مرور زمان بدتر می‌شوند.
روماتیسم قلبی چطور تشخیص داده می‌شود؟
پزشک:
- علائمتان را ارزیابی می‌کند.
- یک معاینه فیزیکی از شما به عمل می‌آورد.
- تاریخچه و سوابق پزشکی‌تان، خصوصاً هرگونه سابقه تب یا عفونت‌های باکتریایی، را بررسی می‌کند.
معمولاً پزشکان از آزمایش‌های زیر برای تشخیص مشکلات دریچه قلب استفاده می‌کنند:
- آزمایش خون برای بررسی وجود التهاب یا میزان پاسخ سیستم ایمنی بدن.
- اکوکاردیوگرافی (آزمایش اولتراسوند قلب) برای پیدا کردن دریچه‌هایی که نشت می‌کنند یا تنگ شده‌اند.
- نوار قلب (آزمایش مربوط به فعالیت‌هایی الکتریکی قلب) برای چک کردن ضربان قلب.
روماتیسم قلبی چطور درمان می‌شود؟
درمان‌های بیماری روماتیسم قلبی شامل مصرف دارو و جراحی است، که بسته شرایط بیمار و شدت بیماری از هرکدام از آن‌ها استفاده می‌شود.
- دارو: پزشکان، ضربان قلب غیرنرمال را با تجویز دارو کنترل می‌کنند. به علاوه، داروهای ضدانعقاد (رقیق کننده‌های خون) می‌توانند خطر بروز سکته یا لخته‌های خونی را کاهش بدهند.
- جراحی: معمولاً، موقعی که روماتیسم قلبی شدید باشد به جراحی دریچه قلب نیاز پیدا می‌شود. در این نوع جراحی، دریچه‌های قلب تعویض یا ترمیم می‌شوند.
جراحی ترمیم دریچه قلب چطور انجام می‌شود؟
در طول جراحی ترمیم دریچه قلب (که به آن بالون والوپلاستی هم گفته می‌شود) جراح:
- از طریق یک برش کوچک در پا یا قفسه سینه‌تان یک کاتتر (لوله انعطاف‌پذیر نازک) را وارد بدنتان کرده و به طرف قلبتان می‌فرستد.
- از درون کاتتر، یک بالون خالی از هوا را به محل دریچه آسیب‌دیده قلب می‌فرستد.
- بالون را در درون دریچه باد می‌کند تا دریچه باز شود و جریان خون بهتر از آن عبور کند.
عمل تعویض دریچه قلب چطور انجام می‌شود؟
اگر ترمیم دریچه امکان‌پذیر نباشد، جراحی تعویض دریچه انجام می‌شود. در این عمل، جراح یک دریچه مصنوعی یا دریچه بافتی را به جای دریچه معیوب قرار می‌دهد. گاهی اوقات هم، جراح «عمل راس» (Ross procedure) را انجام می‌دهد. در این عمل، جای دریچه معیوب با یکی از دریچه‌های سالم قلب خودتان عوض می‌شود.
چطور می‌توانم از ابتلا به روماتیسم قلبی پیشگیری کنم؟
علاوه بر استراتژی‌های عمومی موجود برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی، استراتژی‌های خاصی هم برای پیشگیری از ابتلا به روماتیسم قلبی وجود دارد.
استراتژی‌های ساده‌ی روزمره و در عین حال بی‌نظیری که می‌توانید برای جلوگیری از بروز روماتیسم قلبی انجام دهید به شرح زیرند:
- برای جلوگیری از روماتیسم قلبی می‌توانید با مشاهده اولین نشانه‌های یک عفونت استرپتوکوکی آنتی‌بیوتیک مصرف کنید.
- برای جلوگیری از پخش شدن عفونت به طور مرتب لباس‌هایتان را بشویید و استحمام کنید؛ دست‌هایتان را مرتباً بشویید تا همیشه تمیز بمانند و هرگونه شکاف یا شکستگی در پوستتان (مثل بریدگی‌ها، خراشیدگی‌ها و غیره) را تمیز نگه‌داشته و بپوشانید.
- هر سال به دندان‌پزشک مراجعه کرده و مراقب دندان‌هایتان باشید، چراکه عفونت‌های دندانی می‌توانند منجر به تب روماتیسمی یا روماتیسم قلبی شوند.
- در نوبت‌هایی که پزشکتان تعیین کرده برای چک کردن قلبتان مراجعه کنید تا عارضه‌تان به خوبی کنترل شود.
- روزی 30 دقیقه تمرین ورزشی مثل راه رفتن می‌تواند تا 30% خطر ابتلای شما به روماتیسم قلبی را کاهش داده و مزایای زیادی را برای سلامتتان به همراه خواهد داشت.
- حتماً مراقبت اندازه، سلامت و ارزش تغذیه‌ای غذاهایی که می‌خورید باشید؛ هر روز غذاهایی با فیبر بالا (مثل جو دوسر و حبوبات)، دو میوه و هفت قسمت از سبزیجات بخورید، مصرف نمک را کاهش بدهید، هفته‌ای سه بار ماهی میل کنید، مصرف روغن‌های اشباع (مثل پوست مرغ، انواع کیک‌ها و غذاهای سرخ شده) را کم کنید و بیشتر پروتئین‌های کم‌چرب مثل پنیر توفو و گوشت‌های بدون چربی مصرف نمایید.
برای مبتلایان به روماتیسم قلبی چه چشم‌اندازی وجود دارد؟
افرادی که روماتیسم قلبی‌شان را به خوبی مدیریت می‌کنند می‌توانند زندگی باکیفیتی داشته باشند. استفاده از درمان‌های مناسب می‌توانند مانع از نارسایی قلبی شده یا آن را به تأخیر بیندازد. با این حال، این بیماری مادام‌العمر بوده و نیازمند مراقبت طولانی مدت است.
روماتیسم قلبی چه عوارضی دارد؟
بیماری روماتیسم قلبی باعث یک سری عوارض جانبی می‌شود که عبارتند از:
- نارسایی قلبی؛ عارضه‌ای است که در آن قلب نمی‌تواند به درستی عمل پمپاژ خون را انجام بدهد.
- آندوکاردیت عفونی؛ عفونتی است که دریچه‌های آسیب‌دیده قلب را درگیر می‌کند.
- سکته مغزی؛ گاهی اوقات در دریچه‌های بزرگ شده یا آسیب‌دیده قلب لخته‌های خونی شکل می‌گیرد که در ادامه به مغز می‌روند و باعث سکته مغزی می‌شوند.
- آریتمی‌ها (مثل فیبریلاسیون دهلیزی)؛ در این نوع عارضه‌ها، ضربان قلب ریتمی غیرطبیعی دارد.
- عوارض بارداری
- مرگ زود هنگام در بزرگسالان جوان
- معلولیت و کاهش کیفیت زندگی
روماتیسم قلبی چه خطراتی برای زنان باردار دارد؟
بیماری روماتیسم قلبی برای زنان باردار بسیار خطرناک است. چراکه بارداری میزان خون بدن مادر را افزایش داده و قلب باید سخت‌تر کار کند تا بتواند این خون اضافی را هم پمپاژ کند. بنابراین، بارداری می‌تواند زنانی که دچار آسیب‌های دریچه قلب هستند را با مشکلات جدی پزشکی مواجه کند. در این شرایط، سلامتی نوزادی که در شکم مادر قرار دارد هم در خطر است.
