ابلیشن قلب روشی تهاجمی و غیر جراحی است. ابلیشن قلب برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی و انواع دیگر آریتمی در افرادی که نسبت به سایر روشهای درمانی مقاوم هستند یا برای بیمارانی که ترجیح می‌دهند از مصرف دارو خودداری کنند، استفاده میشود.
در طی فرآیندهای ابلیشن قلب برای شناسایی مناطق خاصی که مسئول آریتمی هستند نقشه‌برداری دقیق کامپیوتری از سیستم الکتریکی قلب انجام میشود. پس از ترسیم ناحیه مورد نظر با اعمال انرژی امواج رادیویی (انرژی الکتریکی) یا انجماد از طریق کاتتر عمل ابلیشن قلب صورت می‌پذیرد. طی این روند زخم بسیار جزئی ایجاد می‌گردد.
هدف از ابلیشن قلب
روشهای ابلیشن قلبی با هدف درمان انواع خاصی از آریتمی قلبی انجام میشوند.
روشهای ابلیشن در افراد مبتلا به آریتمی قلبی کاربردی هستند. این روش‌ها در بیماران واجد شرایط زیر قابل استفاده هستند:
- آریتمی موجب اختلال در روند زندگی میشود (باعث بروز علائم مکرر مانند تپش شدید قلب، ضعف یا سبکی سر می‌گردد) یا خطری تهدیدکننده برای زندگی است.
- آریتمی را نمی‌توان به صورتی مناسب با داروها یا سایر روشهای درمانی (مانند دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب یا دفیبریلاتور قابل کاشت) کنترل کرد.
روشهای ابلیشن چگونه عمل میکنند؟
مکانیسم اساسی آریتمیهای قلبی به گونه‌ای است که اغلب به درمان با روش ابلیشن پاسخ می‌دهند. بسیاری از آریتمیهای قلبی توسط یک «کانون تحریکپذیر» در قلب تولید میشوند. این کانون میتواند به سرعت شروع به ایجاد سیگنالهای الکتریکی (به اصطلاح آریتمیهای خودکار) کند. با ایجاد زخمی جزئی در کانون تحریکپذیر میتوان آریتمی را از بین برد.
سایر آریتمیها به دلیل وجود مسیرهای الکتریکی غیرطبیعی در قلب ایجاد میشوند. این مسیرها مدار الکتریکی بالقوه‌ای را تشکیل می‌دهند. یک ایمپالس الکتریکی میتواند در این مدار «به دام» بیفتد، به طور مداوم بچرخد و موجب تپش قلب با هر دور شود. به این نوع آریتمیها اصطلاحاً آریتمیهای بازگشتی اطلاق میشود. در این نوع آریتمی جای زخمی که به طور ماهرانه‌ای ایجاد شده است میتواند مدار را قطع کرده و از شروع آریتمی مجدد جلوگیری کند.
اگر جای زخم حین ابلیشن برای هر یک از این دو مکانیسم (خودکار یا بازگشتی) به طور دقیقی ایجاد شود، آریتمی قابل درمان است. هدف از انجام روش ابلیشن نیز ایجاد این زخم دقیق است.
کدام یک از آریتمیها را میتوان با ابلیشن درمان کرد؟
ابلیشن برای درمان طیف گسترده‌ای از آریتمیهای قلبی کاربرد دارد. این موارد شامل آریتمیهای زیر هستند:
- فیبریلاسیون دهلیزی
- سندرم ولف-پارکینسون-وایت
- تاکی‌کاردی بازگشتی گره AV
- فلوتر دهلیزی
- تاکی‌کاردی بازگشتی درون شریانی
- تاکی‌کاردی بازگشتی گره سینوسی
- تاکی‌کاردی نامناسب سینوسی
- تاکی‌کاردی نابجای دهلیزی
- انقباض‌های زودرس بطنی مکرر (PVC)
- تاکی‌کاردی بطنی
میزان موفقیت درمان با ابلیشن در برخی از این آریتمیها به اندازهای زیاد است که باید ابلیشن را به عنوان یک درمان منتخب برتر در نظر بگیریم. یعنی روش ابلیشن به عنوان درمانی حتی قبل از درمان دارویی نیز میتواند در اولویت قرار گیرد. این آریتمیها شامل فلوتر دهلیزی، سندرم ولف-پارکینسون-وایت، تاکی‌کاردی بازگشتی گره AV و در برخی موارد تاکی‌کاردی بطنی هستند. برای درمان چنین آریتمی‌هایی روشهای ابلیشن در بیش از 95 درصد موارد کاملاً موفقیت‌آمیز هستند.
نکات مربوط به پیش از ابلیشن
روشهای ابلیشن قلب توسط متخصصین الکتروفیزیولوژی قلب یا متخصصین قلب که در مدیریت آریتمیهای قلبی تخصص دارند، انجام میشوند. شما و متخصص الکتروفیزیولوژی با توجه به نوع آریتمی که دارید، مشکلاتی که این بیماری ایجاد می‌کند یا احتمال ایجاد آن‌ها وجود دارد و سایر گزینه‌های درمانی در دسترس جهت انجام ابلیشن قلب تصمیم‌گیری خواهید کرد.
متخصص الکتروفیزیولوژی تاریخچه پزشکی کامل را از بیمار می‌گیرد و معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد. همچنین پزشک متخصص کلیه پرونده‌های پزشکی موجود مربوط به آریتمی خصوصاً هر الکتروکاردیوگرام نشان‌دهنده‌ی آریتمی را بررسی می‌کند.
قبل از تصمیم‌گیری در مورد مناسب بودن روش ابلیشن آزمایش‌های مقدماتی قلب ممکن است انجام شوند. این آزمایش‌ها شامل اکوکاردیوگرام و احتمالاً پایش سرپایی (برای تأیید ماهیت آریتمی) و / یا آزمایش استرس هستند. در بعضی موارد ممکن است کاتتریزاسیون استاندارد قلب نیز لازم باشد.
در طول جلسه ملاقات با متخصص الکتروفیزیولوژی در مورد سایر گزینه‌های درمانی، درصد موفقیت، احتمال وجود فاکتورهای خاصی که شاید ابلیشن را برای شما خطرناک کنند و آنچه حین و بعد از عمل تجربه خواهید کرد، مشورت نمایید.
پس از تصمیم‌گیری برای انجام ابلیشن قلب، دستورالعمل‌های خاصی در مورد نحوه آماده‌سازی به شما ارائه خواهند شد. به طور مثال در خصوص داروهایی که باید در روز انجام عمل استفاده کنید و احتمال نیاز به قطع داروهای مصرفی (حتی داروهای بدون نسخه مانند آسپرین) در روزهای قبل از عمل راهنمایی‌های لازم ارائه میشود.
مراحل ابلیشن قلب
در طی کاتتریزاسیون از شما خواسته میشود که روی میز عمل دراز بکشید. تزریق داخل وریدی شروع میشود و یک دستبند فشار خون و الکترودهایی برای ثبت ECG به شما متصل میشوند. بسته به نوع سیستم نقشه‌برداری کامپیوتری که پزشک از آن استفاده می‌کند، ممکن است یک الکترود بزرگ نیز به پشت شما متصل شود.
تجهیزات الکترونیکی فراوانی در اطراف شما قرار خواهند گرفت از جمله چندین صفحه نمایش بزرگ کامپیوتر و مانیتورهایی که پزشک حین انجام ابلیشن از آن‌ها استفاده خواهد کرد.
در بیشتر مراحل ابلیشن بیهوشی از طریق وریدی اعمال میشود تا نوعی حالت «خواب و بیدار» ایجاد شود. بنابراین بیمار حالت نیمه بیهوشی پیدا خواهد کرد که طی آن قادر است به سؤالات پاسخ دهد و در صورت بروز ناراحتی کادر پزشکی را مطلع سازد. در حالت نیمه بیهوشی گذشت زمان را حس نخواهید کرد و به احتمال زیاد بسیاری از مراحل را پس از اتمام ابلیشن به خاطر نمی‌آورید.
نواحی مورد نظرِ پوست تمیز و استریل میشوند و متخصص الکتروفیزیولوژی چندین کاتتر الکترود مخصوص (معمولاً به تعداد دو تا چهار کاتتر) را درون رگ‌های شما قرار می‌دهد. معمولاً از وریدهای ران (در ناحیه کشاله ران) جهت قرار دادن کاتترها استفاده میشود. ممکن است کاتترهای اضافی از طریق ورید وداج (واقع در گردن)، ورید زیر چنبری (زیر استخوان ترقوه)، یا ورید بازویی نیز درون رگ‌ها قرار داده شوند. این کاتترها با استفاده از فلوئوروسکوپی در مناطق استراتژیک قلب شما قرار می‌گیرند. سپس از طریق یک سیستم نقشه‌برداری کامپیوتری پیچیده سیستم الکتریکی قلب به طور کامل و همراه با جزئیات ترسیم میشود.
بسته به آریتمی ممکن است پزشک با استفاده از تکنیک‌های پیچیده دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب چندین بار عمداً آریتمی را القاء کند. چنین روندی این امکان را فراهم می‌کند تا نقشه‌برداری الکتریکی قلب طی آریتمی انجام گردد.
با تجزیه و تحلیل نقشه‌های به دست آمده پزشک قادر به شناسایی مناطق خاصی از قلب بیمار خواهد بود که برای تولید آریتمی حیاتی هستند. پس از شناسایی مکان‌های هدف یکی از کاتترها با دقت به محل مورد نظر هدایت میشود. سپس با استفاده از انرژی امواج رادیویی (برق) یا انجماد زخم در ناحیه کوچکی از بافت محل مورد نظر ایجاد میشود. به طور کلی اندازه‌ی زخم ایجاد شده کوچکتر از اندازه‌ی یک مداد پاک‌کن است.
پس از ابلیشن قلب پزشک مجدداً جهت القاء آریتمی تلاش می‌کند. در صورت موفقیت‌آمیز بودن ابلیشن آریتمی دیگر نباید قابل القاء باشد.
هنگامی که عمل ابلیشن به پایان رسید تمام کاتترها برداشته میشوند و با فشار آوردن روی رگ‌ها در محل قرارگیری کاتترها به مدت چند دقیقه خونریزی کنترل میشود.
مراحل پس از ابلیشن
پس از اتمام ابلیشن قلب بیمار به بخش ریکاوری منتقل میشود و تا زمان به هوش آمدن کامل تحت نظر قرار می‌گیرد. در برخی از کلینیک‌ها نیز تا زمانی که بیمار کاملاً بیدار نشده است در بخش الکتروفیزیولوژی خواهد ماند. هنگامی که بیمار کاملاً به هوش آمد متخصص الکتروفیزیولوژی او را ویزیت می‌کند و در خصوص کارهایی که در طول عمل ابلیشن انجام شده‌اند و درصد موفقیت عمل توضیحاتی را به بیمار ارائه می‌دهد.
مراقبتهای پس از ابلیشن
پس از عمل ابلیشن قلب دستورالعمل‌هایی در خصوص آنچه که در خانه باید انجام دهید به شما داده میشود. به طور معمول از شما خواسته میشود که به مدت دو روز استراحت کنید اما پس از آن معمولاً محدودیت خاصی ندارید. درد قابل توجهی پس از ابلیشن وجود ندارد. از شما خواسته میشود که به محل‌های قرار دادن کاتتر جهت بررسی علائم خونریزی، کبودی یا درد دقت کنید و در صورت بروز هرگونه مشکل با پزشک یا پرسنل مربوطه تماس بگیرید. به طور کلی بیماران می‌توانند بلافاصله پس از انجام ابلیشن قلب رژیم غذایی سابق و مصرف داروهای خود را از سر بگیرند.
پیگیری‌های پس از ابلیشن قلب
اکثر متخصصان الکتروفیزیولوژی از شما درخواست میکنند چند هفته پس از ابلیشن قلب جهت معاینات بعدی به مطب مراجعه کنید. هدف اصلی از این ملاقات بررسی تأثیر ابلیشن در کاهش علائمی است که پیش از انجام عمل داشته‌اید.
اگر هر یک از علائم شما از بین نرفته باشند، پزشک ممکن است از شما بخواهد برای مدتی تحت نظارت قرار بگیرید تا مشخص شود که آیا همچنان دوره‌هایی از آریتمی در قلب رخ می‌دهند یا خیر. اگر هدف از ابلیشن از بین بردن فیبریلاسیون دهلیزی باشد یا اگر مشخص شده است که آریتمی قبل از ابلیشن بدون ایجاد علائمی در شما رخ داده است احتمالاً متخصص الکتروفیزیولوژی توصیه می‌کند که به طور دوره‌ای پایش سرپایی را انجام دهید. بنابراین، چه در صورت بروز علائم پس از ابلیشن و چه در هنگام فقدان آن‌ها این پایش سرپایی در شرایط فوق برای سال اول یا مدتی بیشتر هر سه تا شش ماه یکبار انجام میشود.
هرچند در اکثر افراد مبتلا به انواع آریتمیهای قلبی با انجام ابلیشن آریتمی برای همیشه از بین خواهد رفت.
خطرات و موارد منع استفاده از ابلیشن قلب
خطرات ابلیشن قلب عبارتند از:
- خونریزی
- آسیب رگ‌های خونی
- هماتوم
- عفونت
- لخته شدن خون
- آسیب قلبی که احتمالاً نیاز به ترمیم جراحی دارد
- تولید آریتمیهای جدید
- بلوک ناخواسته قلب که نیاز به دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب (باتری قلب) دارد
- مرگ
به علاوه از آنجا که طی ابلیشن قلب برای قرار دادن کاتترها باید فلوئوروسکوپی انجام شود بسته به نوع ابلیشن در معرض مقدار متغیری اشعه قرار خواهید گرفت.
به طور کلی احتمال بروز یکی از عوارض فوق حدود 3 درصد است. خطر مرگ واقعی در اثر این روش نیز حدود 1 نفر در هر 1000 نفر است.
خطر ابلیشن قلب از نظر آماری کم اما واقعی است. به همین دلیل روشهای ابلیشن باید تنها در صورتی انجام شوند که آریتمی (یا روشهای درمانی دیگر برای آریتمی) ایجاد کننده‌ی اختلال در زندگی یا تهدیدی برای سلامتی باشند.
روشهای ابلیشن قلب نباید در موارد زیر انجام شوند:
- ابتلا به آنژین ناپایدار
- ابتلا به عفونت
- داشتن مشکلات عمده خونریزی
- داشتن توده قلبی یا لخته خون
