علت کاهش پلاکت خون چیست (کم خونی، بارداری، عوارض دارویی و..)

پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که در جریان خون شما حرکت می‌کنند؛ مانند سایر سلول‌های خونی، پلاکت‌ها در مغز استخوان تشکیل می‌شوند. پلاکت‌ها سلول‌های انعقادی هستند. آنها پس از آسیب با هم یکی می‌شوند تا خونریزی را کاهش داده و متوقف کنند.

افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی پلاکت پایینی دارند. این عارضه توانایی تشکیل لخته و توقف خونریزی را کاهش می‌دهد. اگر به این عارضه مبتلا هستید، باید بدانید که چگونه بر سلامتی شما تأثیر می‌گذارد و برای خوب و سالم ماندن چه کاری می‌توانید انجام دهید.

در این مقاله تعداد طبیعی و غیر طبیعی پلاکت‌ها، برخی از علل کاهش پلاکت‌ها و علائمی که ممکن است تجربه کنید را مورد بحث قرار داده‌ایم. همچنین راهکارهایی برای مدیریت این بیماری و نحوه درمان آن را نیز شرح داده‌ایم.

تعداد پلاکت‌های طبیعی و غیر طبیعی

آزمایش شمارش کامل خون (CBC) یک پانل استاندارد از آزمایش خون است. این آزمایش، شمارش پلاکت را اندازه گیری می‌کند. معنی شمارش پلاکت‌های مختلف به شرح زیر است:

• طبیعی: بین 150000 تا 450000 پلاکت در هر میکرولیتر خون.
• کم: زیر 150000 پلاکت در هر میکرولیتر.
• خطر خونریزی خفیف: زیر 50000 پلاکت در هر میکرولیتر.
• خطر خونریزی جدی: 10000 تا 20000 پلاکت در هر میکرولیتر یا کمتر.

چه چیزی باعث کاهش تعداد پلاکت می‌شود؟

تعداد کم پلاکت‌ها می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد و در بسیاری از موارد به راحتی قابل برگشت است. تغییر داروها یا رژیم غذایی، یا رسیدگی به وضعیت سلامتی که عامل شمارش کاهش یافته است را می‌توان به سرعت انجام داد.

برای مواردی که تولید پلاکت اولویت است، داروها نیز می‌توانند شمارش را با سرعت افزایش دهند؛ بنابراین، کاهش خطر ترومبوسیتوپنی زمانی کاملاً امکان پذیر است که تشخیص مناسب انجام شود و بلافاصله اقدام به درمان شود.

علل اصلی کاهش پلاکت خون عبارتند از:

• تولید ناکافی پلاکت توسط مغز استخوان
• تخریب سریع یا استفاده بیش از حد از پلاکت‌ها (احتمالاً به دلیل عفونت یا مشکلات خودایمنی)
• پلاکت‌های اضافی یا به دام افتاده در طحال

برخی دیگر از دلایل کاهش تعداد پلاکت عبارتند از:

دارو 

انواع داروها توانایی رقیق کردن خون و کاهش تعداد پلاکت‌های لخته کننده خون را دارند. این گونه داروها از داروهای ضد انعقاد تجویزی، مصرف شده توسط کسانی که به طور مداوم لخته‌های خون خطرناک دارند، گرفته تا قرص‌های مسکن بدون نسخه.

آنتی بیوتیک‌های تجویزی نیز می‌توانند منجر به کاهش پلاکت خون شوند. در اینجا لیستی از داروهایی وجود دارد که می‌توانند پلاکت‌ها را کاهش دهند:

• مهارکننده‌های گلیکوپروتئین IIb/IIa مانند آبسیکسی مب، اپتیفیباتید و تیروفیبان
• هپارین
• استامینوفن (‘تیلنول’، آسپرین، ‘سینوتاب’، ‘سودافد’، ‘تریامینیسین’، و غیره)
• ایبوپروفن (‘ادویل’، ‘مورتین’، ‘نوپرین’، ‘Caldolor’، و غیره)
• ناپروکسن (آلو’، آکورد ‘، ‘Maxidol’، ‘ میدول ‘، و غیره)
• آمیودارون
• آمپی سیلین و سایر آنتی بیوتیک‌ها
• سایمتیدین
• پیپراسیلین
• داروهای تشنج مانند کاربامازپین
• سولفونامیدها مانند تری متوپریم سولفامتوکسازول
• وانکومایسین

طحال بزرگ شده

پلاکت‌های خون در مغز استخوان تولید می‌شوند و تقریباً 10 روز در خون باقی می‌مانند تا زمانی که به طور طبیعی از بین بروند. در افراد سالم، پلاکت‌های خون همیشه تولید می‌شوند، بنابراین شما تقریباً هرگز با کمبود مواجه نخواهید شد. با این حال، برخی از سرطان‌ها که بر مغز استخوان تأثیر می‌گذارند می‌توانند تولید را محدود کنند و این سرطان‌ها شامل سرطان مغز استخوان، لوسمی و انواع دیگری هستند که راه خود را به مغز استخوان باز می‌کنند.

سلامت و عملکرد طحال نیز می‌تواند بر میزان پلاکت‌ها در خون شما تأثیر بگذارد.

اگر طحال بزرگ شود، می‌تواند پلاکت‌ها را در داخل گیر ‌بیاندازد و مانع آزاد و پراکنده شدن آنها در سراسر بدن می‌شود.

عارضه‌هایی که می‌تواند منجر به بزرگ شدن طحال شود شامل سرطان‌های خون مانند لوسمی و نئوپلاسم بیش‌تکثیری مغز استخوان و لنفوم‌ها مانند بیماری هوچکین است.

اختلالات متابولیک همچنین می‌تواند باعث ایجاد فشار در طحال و لخته شدن خون شود، از جمله بیماری گوشه و بیماری نیمن پیک.

رژیم غذایی

با انتخاب‌های غذایی مناسب یا نامناسب می‌‌‌توان باعث یا مانع تولید پلاکت خون شد.

برخی مواد مانند کینین که در آب انرژی‌زا و نوشیدنی‌های ورزشی یافت می‌شود، می‌توانند تعداد پلاکت‌ها را کاهش دهند، در حالی که کمبود مواد مغذی مانند آهن، ویتامین B12 و فولات (B9) نیز می‌تواند تولید و حیات پلاکت‌های خون را محدود کند.

مصرف کافی کلسیم، ویتامین D و ویتامین K نیز ممکن است به حفظ تعداد پلاکت‌های سالم کمک کند.

الکل

مشخص شده است که الکل باعث کاهش تولید پلاکت می‌شود. به عنوان رقیق کننده خون عمل می‌کند؛ و هر چه بیشتر از آن بنوشید، تأثیر بیشتری بر سطح پلاکت شما خواهد داشت.

احتمال کاهش پلاکت‌ها در افرادی که الکل زیاد مصرف می‌کنند تشدید می‌شود، زیرا اکثر آنها دارای کمبود ویتامین B12، آهن یا فولات نیز هستند.

بارداری

بارداری نیز می‌تواند منجر به کاهش خفیف و موقتی در تعداد و تولید پلاکت شود، اما مقدار آن معمولاً پس از زایمان به حالت عادی برمی‌گردد. تنها حدود پنج درصد از زنان در دوران بارداری تعداد پلاکت پایین را تجربه می‌کنند.

یکی از راه‌های کمک به پیشگیری این است که مطمئن شوید اسید فولیک کافی مصرف می‌کنید.

ژنتیک 

برخی از شرایط ارثی یا ژنتیکی بر تولید پلاکت و طول عمر آنها تأثیر می‌گذارد. یکی از این شرایط سندرم ویسکوت– الدریچ و مای هگلین است که توسط پزشک شما تشخیص داده می‌شود.

عفونت‌های ویروسی

برخی از ویروس‌ها می‌توانند بر تولید پلاکت تأثیر بگذارند و تجزیه آنها را در مراحل مختلف عفونت تسریع کنند. برخی از عفونت‌های ویروسی که می‌توانند خطر کاهش پلاکت خون را افزایش دهند عبارتند از:

• ویروس‌های نقص ایمنی میمونی (SIV). ویروس هرپس انسانی 6 و 7.
• هپاتیت C
• اچ آی وی
• سیتومگالوویروس (CMV)
• پاروویروس
• سرخجه
• اوریون
• آبله مرغان (واریسلا)

بیماری‌های خود ایمنی 

بیماری‌های خودایمنی همچنین می‌توانند تعداد پلاکت‌ها را کاهش دهند و علت اصلی کاهش پلاکت خون باشند. برخی از این شرایط عبارتند از:

• تیروئید هاشیموتو
• بیماری سُلیاک
• سندرم هاول- ایوانس
• سندرم آنتی فسفولیپید
• لوپوس اریتماتوز سیستمیک
• بیماری تیروئید

سرطان (و درمان سرطان)

برخی از سرطان‌ها بیشتر از سایرین منجر به کاهش پلاکت خون می‌شوند، به خصوص اگر به مغز استخوان برسند یا مستقیماً بر خون تأثیر بگذارند.

علاوه بر این، درمان سرطان با شیمی درمانی نیز می‌تواند تأثیر منفی بر پلاکت‌ها داشته باشد، بنابراین باید کاملاً تحت نظارت باشد.

برخی از سرطان‌هایی که ممکن است تأثیر مستقیم تری بر پلاکت‌ها داشته باشند نیز عبارتند از:

• سندرم میلودیسپلاستیک (MDS)
• لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)
• لوسمی لنفوسیتی گرانولار بزرگ CD8 T لنفوسیت (LGL)

این نوع سرطان می‌تواند درگیری بیشتری در مغز استخوان داشته باشد، اندازه طحال را افزایش دهد، سیستم ایمنی بدن شما را به خطر بیندازد و علائم دیگر را نیز به همراه دارد.

سموم محیطی 

سموم محیطی نیز می‌توانند در تعداد پلاکت ها نقش داشته باشند و می‌توانند هم طبیعی و هم ساخته دست انسان باشند. اثر آنها معمولاً از طریق تشدید یک وضعیت خودایمنی ایجاد می‌شود. این محصولات می‌تواند شامل محصولاتی مانند آفت کش‌ها، علف کش‌ها، پلاستیک‌ها، سموم تولید شده توسط غلات و قارچ‌ها، پلی اورتان و نگهدارنده‌های چوب باشد.

سعی کنید با خوردن مواد ارگانیک و کنترل محیط خود، قرار گرفتن در معرض این سموم را به حداقل برسانید.

علائم پلاکت پایین خون

تعداد کم پلاکت‌ها می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند. اگر متوجه این مشکلات شدید یا اگر آنها بیشتر یا شدیدتر شدند، با پزشک خود تماس بگیرید.

• کبودی آسان که پورپورا نیز نامیده می‌شود.
• پتشی، لکه‌های قرمز ریز روی پوست
• خونریزی بیش از حد پس از صدمات حتی جزئی
• درد در مفاصل، به ویژه مفاصل بزرگ مانند زانوها و باسن
• خونریزی‌های مکرر بینی
• خونریزی از دهان یا لثه
• وجود خون در ادرار یا مدفوع
• سر درد

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• سر درد، گیجی، یا سرگیجه
• خون هنگام سرفه یا مشکل در تنفس
• وجود خون در ادرار، استفراغ یا مدفوع
• خونریزی واژینال پس از یائسگی یا خونریزی غیرعادی شدید واژن

نحوه تشخیص کاهش پلاکت خون

تشخیص کاهش پلاکت خون ممکن است یک فرآیند چند مرحله‌ای باشد که با مراجعه به پزشک شروع می‌شود. ممکن است برای رسیدگی به مشکل دیگری به پزشک مراجعه کرده باشید، یا شاید متوجه علائمی مانند کبودی یا بثورات غیر قابل توضیح شده باشید.

ابتدا، پزشک از شما درباره داروهای بدون نسخه یا مکمل‌های گیاهی که ممکن است استفاده کنید، یا اینکه آیا به طور منظم نوشیدنی‌های حاوی کینین می‌نوشید یا خیر، سوال می‌کند. همچنین ممکن است پزشک علائم بزرگ شدن طحال را در اطراف شکم شما بررسی کند و علائم دیگری که می‌تواند نشانه عفونت باشد (مانند تب) را مورد بررسی قرار دهد.

ممکن است لازم باشد به یک هماتولوژیست (متخصص خون) مراجعه کنید تا نمونه‌های خون را از طریق چند آزمایش مختلف- اسمیر خون و سلامت مغز استخوان- برای تشخیص درست بررسی کند.

اصولا خودتان نمی‌توانید به تنهایی کاهش پلاکت خون را تشخیص دهید. شما به یک متخصص نیاز خواهید داشت.

چگونگی درمان کاهش پلاکت خون

درمانی که برای کاهش پلاکت خون دریافت خواهید کرد در نهایت به شدت و علت بیماری بستگی دارد.

اگر خونریزی بیش از حد وجود نداشته باشد و تعداد پلاکت‌ها به طور خطرناکی پایین نباشد- یا هنوز در محدوده ایمن باشد- درمان ممکن است شامل چیزی بیش از نظارت تنها بر وضعیت باشد.

پزشک ممکن است آزمایش‌های بعدی را برنامه‌ریزی کند و از شما بخواهد که به کبودی‌ها یا علائم جدید توجه کنید. از شما خواسته می‌شود در صورت مشاهده تغییرات قبل از جلسه‌ی معاینه بعدی، به آنها اطلاع دهید.

در موارد شدیدتر که خونریزی شدیدتر و تعداد پلاکت‌ها کمتر است، کاهش پلاکت خون با دارو درمان می‌شود.

دارو

این معمولاً اولین توصیه‌ای است که توسط پزشکان ارائه می‌شود و همیشه سریع جواب می‌دهد. کورتیکواستروئیدها رایج‌ترین روش درمانی هستند و می‌توانند به افزایش نسبتا سریع تعداد پلاکت کمک کنند. اصولا چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، اما برخی ممکن است پس از قطع مصرف، دوباره دچار عود بیماری شوند.

در صورت مؤثر نبودن دارو یا استفاده از داروهای دیگری که ممکن است اثربخشی آنها را مهار کند، پزشکان ممکن است از تزریق ریتوکسی‌مَب، ایمن گلوبولین یا ایمونوگلوبولین آنتی دی استفاده کنند.

علاوه بر این، افزایش پلاکت‌ها ممکن است صرفاً به دلیل تغییر یک داروی موجود باشد، به همین دلیل بسیار مهم است که پزشک خود را در مورد شرایط فعلی سلامت یا داروهایی که مصرف می‌کنید مطلع کنید.

برداشتن طحال

برخی از موارد ممکن است نیاز به انجام اسپلنکتومی داشته باشند. احتمالاً برای بازگرداندن اندازه و عملکرد منظم طحال با دارو درمان خواهید شد؛ اما اگر بی‌اثر باشد، تنها راه برای بازگرداندن پلاکت خون به سطح طبیعی ممکن است برداشتن طحال باشد.

این احتمال در موارد بسیار شدید کاهش پلاکت خون بیشتر است.

بهبود رژیم غذایی

اگر تعداد پلاکت‌ها به طور قابل کنترلی پایین است و نیازی به دارو ندارید یا به دنبال مکمل درمانی هستید، می‌توانید بر بهبود مصرف مواد مغذی تمرکز کنید.

حتما باید ویتامین B12 مصرف کرده و جذب ‌کنید، از گوشت گاو، ماهی قزل آلا، ماهی تن، ماست و بوقلمون به عنوان منابع اولیه استفاده کنید. فولات را می‌توان در سبزیجات برگدار مانند اسفناج و مارچوبه و همچنین آووکادو، عدس و چغندر یافت.

سایر ملاحظات تغذیه‌ای که باید در نظر داشته باشید عبارتند از:

• ماهی‌های چرب مانند سالمون را چند بار در هفته در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• برای جلوگیری از تهدیدات احتمالی آفت کش‌ها و علف کش‌ها تا جایی که می‌توانید، مواد ارگانیک بخرید.
• مصرف شکر، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و غذاهای فرآوری شده را کاهش دهید.
• از چربی‌های سالم، منابعی مانند روغن زیتون، بادام، آووکادو استفاده کنید.

درمان‌های دیگر 

سایر اقداماتی که می‌توانید برای درمان کاهش پلاکت خون انجام دهید عبارتند از:

• انتقال پلاکت خون
• قطع برخی داروها یا مکمل‌ها