ایست قلبی زمانی رخ می‌دهد که عملکرد سیستم الکتریکی قلب ناگهان مختل و به شدت غیرعادی و نامنظم شود. قلب در این شرایط به شدت و به نحو خطرناکی تند می‌زند. بطن‌های قلب به طور غیرعادی می‌لرزد و مرتعش می‌شود (فیبریلاسیون بطنی) و خون به بدن نمی‌رسد. مهمترین نگرانی در چند دقیقه اول ایست قلبی این است که خون‌رسانی به مغز آن‌قدر کم بشود که بیمار از هوش برود. ایست قلبی منجر به مرگ بیمار می‌شود، مگر آن که درمان اورژانسی فوراً شروع شود.
درمان اورژانسی ایست قلبی شامل احیای قلبی ـ ریوی (CPR) و دفیبریلاسیون یا الکتروشوک است. CPR اکسیژن کافی را در ریه‌ها نگه می‌دارد و اکسیژن را به مغز می‌رساند تا ریتم نرمال قلب از طریق شوک الکتریکی قفسه سینه (دفیبریلاسیون) بازیابی شود. کارکنان اورژانس از دستگاه الکتروشوک یا دفیبریلاتور قابل حمل برای نجات جان بیمار استفاده می‌کنند.
دلایل شایع ایست قلبی
در این قسمت علتهای اصلی ایست قلبی مورد بررسی قرار گرفته است:
آریتمی قلب
شایع‌ترین علت حمله قلبی، به ویژه حمله قلبی ناگهانی، تاکنون آریتمی بوده است. آریتمی قلب مشکلی در سیستم ارتباطی الکتریکی قلب است ـ این سیستم مسئولیت به تپش انداختن منظم قلب را با سرعت مناسب به عهده دارد. از میان تمام دلایل ایست قلبی، آریتمی قلب دلیلی است که بیش از همه باعث متوقف شدن قلب می‌شود.
سیستول اصطلاحی پزشکی است که برای آریتمی قلب به کار برده می‌شود و در نوار قلب به صورت خط صاف دیده می‌شود. فیبریلاسیون بطنی نوعی از آریتمی است که غالباً علت ایست قلبی ناگهانی است و اگر به سرعت برای درمان آن اقدام شود، یکی از قابل درمان‌ترین عارضه‌ها به شمار می‌آید.
خونریزی و شوک
شوک عارضه پیچیده‌ای است که دلایل مختلفی دارد. شوک به زبان ساده فشار خون بسیار پایین است. اگر فشار خون بیش از حد پایین بیاید، دیگر نبضی احساس نمی‌شود و جریان خون کافی به مغز نمی‌رسد که بیمار را زنده نگه دارد.
عدم تعادل الکترولیت‌ها
وجود الکترولیت‌ها برای شیمی بدن و عملکرد مناسب آن ضروری است. کلسیم، سدیم و پتاسیم مهمترین الکترولیت‌های بدن هستند.
مقدار کلسیم و پتاسیم باید در تعادل باشد؛ به گونه‌ای که هر کدام در یک طرف غشاء سلولی قرار بگیرند و آماده باشند که جای خود را با هم عوض کنند تا به این ترتیب باعث انقباض عضلات یا انتقال تکانه‌ها توسط عصب‌ها بشوند. وقتی کلسیم و پتاسیم جای خود را با هم عوض کردند و باعث اتفاقات مورد نظر شدند، پتاسیم آنها را به جای خود برمی‌گرداند تا برای فعالیت بعدی آماده باشند.
اگر از یک، دو یا هر سه الکترولیت به مقدار کافی وجود نداشته باشد، سلول‌های عضله قلب نمی‌توانند حرکت کنند و در نتیجه قلب نمی‌تواند خون را در سراسر بدن به جریان بیاندازد. بیماران دچار گرمازدگی و نارسایی کلیه و بیمارانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض خطر عدم تعادل الکترولیت‌ها قرار دارند.
ایست قلبی در کودکان
ایست قلبی در کودکان به اندازه بزرگسالان شایع نیست؛ کودکانی هم که دچار ایست قلبی می‌شوند، معمولاً به دلیل مشکلات ساختاری قلب، مانند کاردیومیوپاتی هیپوتروفیک دچار این عارضه می‌شوند. ایست قلبی کودکان در موارد نادر پیامد فیبریلاسیون بطنی است که در اثر وارد شدن ضربه‌ای نسبتاً ملایم به قفسه سینه کودک رخ می‌دهد ـ این وضعیت اصطلاحاً کوموشیو کوردیس یا تحریک قلب گفته می‌شود. اکثر موارد تحریک قلب نتیجه برخورد توپ بیسبال به قفسه سینه است.
عامل‌های خطر ایست قلبی
عامل‌های بسیاری وجود دارد که خطر ایست قلبی و مرگ ناشی از آن را افزایش می‌دهد. دو عامل خطر مهم ایست قلبی به شرح زیر است:
- سابقه حمله قلبی: در 75 درصد از موارد مرگ ناگهانی ناشی از ایست قلبی (SCD)، سابقه حمله قلبی وجود دارد. خطر مرگ ناگهانی ناشی از ایست قلبی در شش ماه نخست پس از حمله قلبی بالاتر است.
- بیماری شریان کرونری: 80 درصد از موارد مرگ ناگهانی ناشی از ایست قلبی (SCD) (بیماری انسداد ریوی) مرتبط با ابتلا به این بیماری است. عامل‌های خطر بیماری شریان کرونری شامل سیگار کشیدن، سابقه خانوادگی ابتلا به بیماریهای قلبی ـ عروقی، کلسترول بالا یا بزرگ شدن قلب می‌شود.
دیگر عامل‌های خطر ایست قلبی به شرح زیر است:
- کسر جهشی کمتر از 40 درصد همراه با تاکی کاردی بطنی؛
- سابقه ایست قلبی داشتن؛
- سابقه خانوادگی ایست قلبی یا مرگ ناگهانی بر اثر ایست قلبی؛
- سابقه خانوادگی یا فردی ریتم غیر عادی قلب، مانند سندرم QT طولانی، سندرم ولف ـ پارکینسون ـ وایت، ضربان قلب بسیار پایین یا گرفتگی قلب؛
- تاکی‌کاردی بطنی یا فیبریلاسیون بطنی پس از حمله قلبی؛
- سابقه نقص‌های مادرزادی قلب یا ناهنجاری‌های عروقی؛
- سابقه سنکوپ: غش کردن بدون دلیل؛
- نارسایی قلبی: قدرت پمپاژ قلب کمتر از حالت عادی می‌شود. بیماران دچار نارسایی قلبی شش تا نه برابر بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به آریتمی بطنی هستند که به نوبه خود می‌تواند به ایست قلبی منجر شود.
- کاردیومیوپاتی اتساعی: 10 درصد از موارد کاردیومیوپاتی اتساعی به مرگ ناگهانی بر اثر ایست قلبی منجر می‌شود. در این حالت توانایی قلب برای پمپاژ خون به دلیل بزرگ و ضعیف شدن بطن چپ کاهش می‌یابد.
- کاردیومیوپاتی هیپوتروفیک: دیواره عضله قلب ضخیم می‌شود و بیش از همه بطن‌ها را درگیر می‌کند.
- تغییرات چشمگیر در میزان پتاسیم و منیزیم خون، حتی اگر ناراحتی قلبی زمینه‌ای وجود نداشته باشد؛ این تغییرات می‌تواند نتیجه مصرف کردن داروهای مدر باشد؛
- چاقی؛
- دیابت (دیابت و بیماری قلبی)؛
- مصرف تفریحی مواد مخدر و
- مصرف مواد و داروهایی که باعث آریتمی می‌شود، خطر بروز آریتمی‌های کشنده را افزایش می‌دهد.
مرگ ناگهانی بر اثر ایست قلبی در ورزشکاران نادر است و رخ دادن این اتفاق با ناباوری و شوکه شدن دیگران همراه است.
درمان ایست قلبی
ایست قلبی ناگهانی را می‌توان با درمان اورژانسی فوری درمان و معکوس کرد. اگر درمان چند دقیقه پس از ایست قلبی شروع شود، احتمال زنده ماندن بیمار 90 درصد خواهد بود. هر دقیقه تاخیر در درمان بیمار شانس زنده ماندن او را 10 درصد کاهش می‌دهد. بیمارانی که از ایست قلبی جان به درمی‌برند، پیش‌آگهی بلندمدت خوبی دارند.
اگر متوجه شدید که فردی دچار ایست قلبی شده است، فوراً با اورژانس تماس بگیرید و عملیات احیای قلبی ـ ریوی (CPR) را شروع کنید. چون عملیات احیا خون و اکسیژن را تا زمان رسیدن کمک در بدن بیمار به گردش می‌اندازد، با احیای درست می‌توانید جان بیمار را نجات بدهید.
اگر دستگاه شوک اتوماتیک (AED) در دسترس باشد، با شوک دادن با دستگاه می‌توانید شانس زنده ماندن بیمار را به بالاترین حد برسانید. هر چه شوک را سریع‌تر شروع کنید، شانس زنده ماندن بیمار بیشتر می‌شود. CPR و الکتروشوک می‌تواند جان بیمار را نجات بدهد.
دفیبریلاسیون پس از رسیدن اورژانس برای دوباره به کار انداختن قلب شروع می‌شود. این کار با وارد کردن شوک الکتریکی به قلب از طریق گذاشتن پدال‌های دستگاه روی قفسه سینه بیمار انجام می‌شود.
اکثر بیماران پس از دفیبریلاسیون موفق باید برای درمان و پیشگیری از مشکلات قلبی آتی در بیمارستان بستری شوند.
پیشگیری از ایست قلبی
اگر هر کدام از عامل‌های خطر فوق درباره‌تان صدق می‌کند، باید با پزشک درباره راهکارهای کاهش خطر ایست قلبی مشورت کنید.
ویزیت‌های دوره‌ای منظم، تغییر سبک زندگی، مصرف داروهای تجویز شده و انجام دادن جراحی یا درمان‌های مداخله‌ای توصیه شده راهکارهای موثری برای کاهش خطر حمله قلبی هستند.
ویزیت‌های دوره‌ای
متخصص قلب تعیین می‌کند که هر چند وقت یک بار باید برای معاینه مراجعه کنید. همچنین پزشک برای پیشگیری از حمله‌های آتی ایست قلبی دستور می‌دهد که آزمایش‌های تشخیصی برای تعیین علت ایست قلبی انجام شود؛ این آزمایش‌های تشخیصی شامل نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)، کسر جهشی، هولتر مونیتورینگ، اکوکاردیوگرام، کاتتریزاسیون یا آنژیوگرافی قلب و بررسی الکتروفیزیولوژی می‌شود.
درمان دارویی
برای آن که خطر ایست قلبی ناگهانی کمتر شود، متخصص قلب داروهایی را برای بیماران دارای سابقه حمله قلبی یا دچار آریتمی یا نارسایی قلب تجویز می‌کند؛ از جمله این داروها می‌توان به بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)، بتابلاکرها، مسدود کننده‌های کانال کلسیم و دیگر داروهای ضدآریتمی اشاره کرد. استاتین نیز برای بیماران مبتلا به بیماری شریان کرونری یا با کلسترول بالا تجویز می‌شود. پزشک دستور دقیق مصرف داروهای تجویز شده را به بیمار اعلام می‌کند.
کسر جهشی (EF)
کسر جهشی اندازه‌گیری درصد خونی است که قلب در هر ضربان پمپاژ می‌کند. کسر جهشی را می‌توان در مطب پزشک هنگام اکو یا حین آزمایش‌های دیگری مانند اسکن موگا (MUGA)، کاتتریزاسیون قلب، تست استرس عضله یا ام آر آی قلب اندازه‌گیری کرد.
کسر جهشی قلب سالم در بازه 55 ـ 65 درصد قرار می‌گیرد. کسر جهشی بسته به وضعیت قلب و اثرگذاری درمان‌های تجویز شده می‌تواند بالا و پایین برود.
بیماران مبتلا به ناراحتی‌های قلبی باید کسر جهشی را یک بار در ابتدای درمان و سپس در صورت لزوم، با توجه به تغییر وضعیتشان مجدداً اندازه‌گیری کنند. متخصص قلب زمانبندی اندازه‌گیری کسر جهشی را اعلام می‌کند.
تغییرات سبک زندگی
اگر به بیماری شریان کرونری مبتلا هستید یا حتی اگر ناراحتی قلبی ندارید، با ایجاد چند تغییر ساده در سبک زندگی‌تان می‌توانید فشار خون و کلسترول بالا را پایین بیاورید و دیابت و وزنتان را مدیریت کنید تا به این ترتیب خطر ایست قلبی نیز کمتر شود.
ایجاد تغییرات زیر در سبک زندگی توصیه می‌شود:
- ترک سیگار؛
- کاهش وزن در صورت اضافه وزن داشتن؛
- ورزش منظم؛
- رعایت رژیم غذایی کم‌چرب؛
- مدیریت دیابت و
- مدیریت بیماریهای دیگر.
هر سوالی که درباره تغییرات فوق یا روش پیاده کردن آنها دارید، با پزشک معالجتان در میان بگذارید.
بیماران و خانواده‌هایشان باید از نشانه‌ها و علائم بیماری شریان کرونری اطلاع داشته باشند و بدانند که در صورت بروز علائم باید چه اقداماتی انجام بدهند.
