علت ضربان قلب بالا و درمان آن (تاکی کاردی)

ضربان قلب سریع یا تاکی‌کاردی عموماً به عنوان ضربان قلب بالاتر از 100 تپش در دقیقه تعریف می‌شود. هرچند اگر تعداد ضربان قلب در دقیقه بیشتر از 100 بار باشد، ضربان قلب بالا تعریف می‌شود، تعریف خاصی وجود ندارد که مشخص کند ضربان قلب از چه عددی بالاتر نگران کننده می‌شود. مورد هر بیمار با دیگری متفاوت است و باید براساس شرایط ویژه‌ای تحت درمان قرار بگیرد. ضربان قلب بالا در اکثر موارد مشکل ساده‌ای است که به راحتی قابل درمان است. البته بعضی موارد ضربان قلب بالا علت نگران کننده‌تری دارد.

علت ضربان قلب بالا

فهرست دلایلی که باعث ضربان قلب بالا می‌شود، طولانی است. پزشکان دلایل ضربان قلب بالا را به صورت زیر گروه‌بندی می‌کنند:

دلایل غیرمرتبط با قلب:

• بیماری: ضربان قلب در صورت عفونت یا تب بالا می‌رود؛
• دلایل روانی: اضطراب، حمله هراس و بی‌خوابی می‌تواند علت بالا رفتن ضربان قلب باشد؛
• شیمی خون: قلب در صورت کم‌خونی یا کم‌آبی بدن مجبور می‌شود سخت‌تر کار کند؛
• هورمون‌ها: پرکاری غده تیروئید یا تغییرات هورمونی دوران بارداری یکی از علل شایع بالا رفتن ضربان قلب است؛
• مصرف دارو: اسپری آلبوترول که برای درمان آسم مصرف می‌شود، داروهای مخصوص درمان اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی یا داروهای ضداحتقان (دکونژستان‌های) بدون نسخه می‌تواند باعث بالا رفتن ضربان قلب شود. بتابلاکرها دسته‌ای از داروها هستند که ضربان قلب را کاهش می‌دهند، اگر مصرف این داروها را ناگهان قطع کنید، ضربان قلبتان به شدت بالا می‌رود؛
• مصرف تفریحی مواد مخدر: کوکائین و مت‌آمفتامین‌ها ضربان قلب را بالا می‌برند؛
• کم‌آبی بدن و
• نوشیدنی‌های کافئین‌دار.

دلایل مرتبط با قلب:

• آریتمی: آریتمی یعنی ریتم غیرعادی قلب غالباً پیامد مشکلات مربوط به سیگنال‌های الکتریکی قلب است. آریتمی باعث ضربان قلب بالا (تاکی‌کاردی)، ضربان قلب پایین (براکی‌کاردی) یا ضربان قلب نامنظم می‌شود. شایع‌ترین نوع آریتمی که باعث ضربان قلب بالا می‌شود، فیبریلاسیون دهلیزی است.
• مشکلات ساختاری: تنگ شدن دریچه یا دیگر مشکلات فیزیکی قلب موجب می‌شود که قلب برای به جریان انداختن خون سرشار از اکسیژن در بدن سخت‌تر کار کند.
• نارسایی قلب: اگر قلب وظیفه پمپاژ را به خوبی انجام ندهد، خون کمتری برای پمپاژ در اختیار قلب قرار می‌گیرد. در نتیجه بدن کمبود خون را با بالا بردن ضربان قلب جبران می‌کند.

علائم ضربان قلب بالا

بسیاری از بیمارانی که ضربان قلبشان بالا است، هیچ‌گونه علائمی را تجربه نمی‌کنند و غالباً فقط هنگام اندازه‌گیری نبض یا استفاده از فیت‌بیت و دستگاه اندازه‌گیری فشار خون متوجه بالا بودن ضربان قلبشان می‌شوند. برخی بیماران احساس خستگی، تنگی نفس یا سرگیجه دارند. اگر ضربان قلب بسیار سریع باشد، بیمار کوبش یا تپش قلب را احساس می‌کند. ضربان قلب بسیار بالا با سبکی سر و احساس غش کردن همراه است. تاکی‌کاردی فوق‌بطنی (SVT) که در زمان‌های غیرقابل پیش‌بینی عود کند و آرام شود، با سبکی سر و تپش قلب متناوب همراه است. برخی بیماران هنگام شروع شدن تپش قلب در قفسه سینه (لینک به درد قفسه سینه) نیز احساس درد می‌کنند؛ درد قفسه سینه گاهی اوقات علامت ابتلا به بیماری شریان‌های قلب است. اگر تپش قلب وخیم‌تر شود، ممکن است بیمار از هوش برود.

تشخیص ضربان قلب بالا

متخصص قلب ارزیابی را با معاینه بالینی، بررسی پرونده پزشکی و گرفتن نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (EKG یا ECG) شروع می‌کند. اگر ضربان قلب در زمان گرفتن نوار قلب غیرعادی یا بالا نباشد، دستگاه نمی‌تواند مشکلی را ثبت کند.

در این صورت پزشک توصیه می‌کند که به مدت  یک هفته یا بیشتر از هولتر مانیتورینگ یا دستگاه EKG پوشیدنی قابل حمل استفاده کنید؛ دستگاه ضربان قلب را به طور مداوم ثبت می‌کند و به این ترتیب ضربان قلب بالا در زمان وقوع مشخص می‌شود.

اندازه‌گیری نبض در خانه

با شمردن نبض می‌توانید ضربان قلبتان را کنترل کنید. نبض در بخش‌های مختلفی از بدن مانند کنار گردن و بالای پا حس می‌شود. برای اندازه‌گیری نبض مچ دست با انگشت اشاره و انگشت میانی به شکل زیر عمل کنید:

• انگشت میانی و انگشت اشاره را روی بخش داخلی مچ دست (سمت انگشت شست) بگذارید و به آرامی فشار بدهید تا نبض را احساس کنید. نبض در شریان رادیال (زند زبرین) حس می‌شود.
• پس از آن که نبض را پیدا کردید، به ساعت نگاه کنید و ضربان‌ها را به مدت 30 ثانیه بشمارید. این عدد را در دو ضرب کنید تا ضربان قلبتان را به دست بیاورید. حتی می‌توانید نبض را 10 ثانیه بشمارید و تعداد شمرده شده را در شش ضرب کنید تا ضربان قلب را در یک دقیقه به دست بیاورید.

اگر متوجه شدید که ضربان قلبتان کمی غیرعادی است، باید نبض را یک دقیقه کامل اندازه‌گیری کنید. اگر ضربان قلبتان همیشه سریع و غیرعادی بود، باید به پزشک مراجعه کنید.

عوارض

تاکی‌کاردی یا ضربان قلب بالا مشکلی جدی است که می‌تواند مرگبار باشد. ضربان قلب بالای 100 بار در دقیقه در زمان استراحت بزرگسالان تاکی‌کاردی محسوب می‌شود. اگر ضربان قلب بالاتر از 120 بار در دقیقه باشد، ضربان قلب باید به سرعت به حالت عادی برگردانده شود.

عوارض ضربان قلب بسیار بالا به شرح زیر است:

• لخته شدن خون: ضربان قلب بالا باعث تشکیل شدن لخته خون در رگ‌های قلب می‌شود و به حمله قلبی دامن می‌زند.
• نارسایی قلب: وقتی ضربان قلب بالا باشد، قلب سریع‌تر کار می‌کند تا خون مورد نیاز چنین تپش قلب بالایی را تأمین کند؛ این وضعیت به نارسایی قلبی می‌انجامد.
• غش کردن مکرر: وقتی ضربان قلب بالا باشد، اکسیژن کمتری به مغز می‌رسد و در نتیجه بیمار مکرراً غش می‌کند.
• مرگ ناگهانی: ضربان قلب بالا آسیب غیرقابل برگشتی را به قلب می‌زند که ممکن است به ایست قلبی و مرگ ناکهانی بیانجامد.

درمان ضربان قلب بالا 

تغییر در سبک زندگی

با ایجاد تغییرات ساده زیر در سبک زندگی‌تان می‌توانید ضربان قلبتان را پایین‌تر بیاورید:

• کاهش مصرف قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار؛
• پرهیز از مصرف مشروبات الکلی؛
• عدم استعمال دخانیات؛
• رعایت رژیم غذایی سالم برای کنترل وزن و
• تنفس عمیق برای مدیریت استرس و اضطراب.

اگر ضربان قلبتان ناگهان به شدت بالا برود و دچار تنگی نفس و درد قفسه سینه بشوید، باید فوراً برای دریافت داروهای مناسب به پزشک مراجعه کنید. این وضعیت می‌تواند نشانه حمله قلبی قریب‌الوقوع یا دیگر مشکلات قلبی کشنده باشد.

درمان دلایل زمینه‌ای ضربان قلب بالا

مهم‌ترین اقدام این است که مطمئن شوید مشکل سیستمی زمینه‌ای علت ضربان قلب بالا نیست. برای مثال اگر مبتلا به کم‌خونی باشید، باید کم‌خونی را درمان کنید. عفونت و کم‌آبی نیز باید درمان شود. عدم تعادل هورمونی نیز به درمان نیاز دارد. متخصص داروهای مصرفی فعلی را بررسی می‌کند و هر گونه عامل مشکل‌آفرین باید درصورت امکان متوقف شود.

درمان دارویی

علاوه بر ضربان قلب بالا لازم است که مشکل زمینه‌ای دامن زننده به این وضعیت نیز درمان شود. اگر ضربان قلب بالا ناشی از مشکل قلبی باشد، درمان مناسب شروع می‌شود. اگر اختلال شدید در عملکرد عضله علت ضربان قلب بالا باشد، تقویت عضله قلب در دستور کار قرار می‌گیرد. چنانچه سیستم الکتریکی قلب مشکل داشته باشد، داروهایی مانند بتابلاکرها یا مسدودکننده‌های کانال کلسیم برای کاهش ضربان قلب تجویز می‌شود. گاهی اوقات داروهای قوی‌تری، موسوم به داروهای ضدآریتمی برای پیشگیری از آریتمی تجویز می‌شود. متخصص الکتروفیزیولوژی معمولاً داروهای ضدآریتمی را تجویز می‌کند.

عمل

اگر مشخص شود که آریتمی قلب علت اصلی ضربان قلب بالا است و درمان دارویی نتیجه رضایت‌بخشی را به دست ندهد، انجام عمل ضرورت می‌یابد. عمل ابلیشن در صورت ابتلا به تاکی‌کاردی فوق بطنی می‌تواند درمان موثری باشد. بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی در صورت نتیجه نگرفتن از درمان دارویی و استمرار علائم، با انجام عمل ابلیشن تحت درمان قرار می‌گیرند. تاکی‌کاردی بطنی را نیز می‌توان با عمل ابلیشن درمان کرد. متخصص الکتروفیزیولوژی متخصص قلبی است که در زمینه سیستم الکتریکی قلب تخصص دارد و می‌تواند عمل ابلیشن را انجام بدهد.