حمله قلبی پیامد انسداد یا کاهش شدید جریان خون در بخشی از قلب است. حمله قلبی یک عارضه اورژانسی مرگبار است و هر چه مدت زمان بیشتری از آن بگذرد و درمانی انجام نشود، آسیب بیشتری به قلب وارد می‌شود.
مطالعات نشان داده است که نرخ بقا برای بیمارانی که به دلیل حمله قلبی در بیمارستان بستری می‌شوند، تقریباً 90 تا 97 درصد است. نرخ بقا متغیر است و به نوع حمله قلبی، یعنی شریان درگیر و عامل‌هایی همچون سن و جنسیت بستگی دارد.
حمله قلبی چیست؟
حمله قلبی شدیدترین نوع از سندرم کرونری حاد (ACS) است ـ سندرم کرونری حاد اصطلاحی است که برای بیماری اورژانسی درگیرکننده شریان‌های قلب به کار برده می‌شود.
محرک حمله قلبی نیز مانند تمام گونه‌های ACS معمولاً پارگی پلاک آترواسکلروز در شریان کرونری، یعنی شریان‌های مسئول اکسیژن‌رسانی به عضله قلب است. پارگی پلاک آترواسکلروز باعث تشکیل شدن لخته خون می‌شود و در نتیجه شریان مسدود می‌شود. به این ترتیب مرگ عضله قلبی که شریان مسئول خون‌رسانی به آن مسدود شده است، شروع می‌شود.
حمله قلبی زمانی تشخیص داده می‌شود که بخشی از عضله قلب بمیرد.
انواع حمله قلبی
اکثر حمله‌های قلبی پیامد مسدود شدن شریان کرونری است، البته گرفتگی ناگهانی یا پارگی شریان نیز در موارد نادر می‌تواند علت حمله قلبی باشد.
دو نوع اصلی حمله قلبی به شرح زیر است:
- انفارکتوس میوکارد همراه با بالا رفتن قطعه ST (STEMI): شریان کرونری در این حالت کاملاً مسدود می‌شود. STEMI شدیدترین نوع حمله قلبی است.
- انفارکتوس میوکارد بدون بالا رفتن قطعه ST (NSTEMI): در این حالت شریان به طور کامل مسدود نمی‌شود، اما جریان خون به قلب به شدت کاهش می‌یابد. درصد شیوع NSTEMI اندکی بیشتر از STEMI است.
دیگر گونه‌های حمله قلبی که کمتر از STEMI یا NSTEMI شایع‌‌اند، عبارت است از:
- اسپاسم شریان کرونری: شریان به شدت منقبض یا دچار اسپاسم می‌شود. در نتیجه شریان تنگ می‌شود و جریان خون به بخشی از عضله قلب کاهش می‌یابد.
- دایسکشن یا پارگی شریان کرونری: پارگی شریان قلب نوع نادری از حمله قلبی است که با پارگی خودبه‌خودی دیواره شریان قلب همراه است.
احتمال زنده ماندن بیمار به شریان درگیر بستگی دارد. انسداد شریان نزولی قدامی چپ (LAD) با بالاترین خطر مرگ همراه است ـ LAD شاخه‌ای از شریان کرونری چپ است.
شناسایی نشانه‌های حمله قلبی
لزوم دریافت درمان سریع و مناسب ایجاب میکند که نشانه‌های حمله قلبی را بشناسید تا به محض آن‌که فکر کردید یکی از اطرافیانتان در حال حمله قلبی است، به سرعت برای درمانش اقدام کنید.
هرچند درد قفسه سینه، به‌ویژه در مرکز یا سمت چپ قفسه سینه، علامت متداول و شناخته‌شده حمله قلبی است، علائم دیگری نیز ممکن است علاوه بر درد قفسه سینه یا به‌جای آن بروز یابد.
علائم حمله قلبی به شرح زیر است:
- احساس درد یا ناراحتی در قفسه سینه؛
- درد یا ناراحتی یک یا هر دو بازو، شانه، پشت بدن، گردن، فک یا معده؛
- احساس ضعف، سرگیجه یا غش کردن؛
- غرق عرق سرد شدن؛
- تنگی نفس؛
- حالت تهوع یا استفراغ و
- خستگی غیرعادی یا غیرقابل‌توضیح.
ناراحتی یا درد قفسه سینه شایع‌ترین علامت حمله قلبی در بانوان و آقایان است و به صورت فشار، گرفتگی یا دردی ناراحت‌کننده حس می‌شود که بیش از چند دقیقه طول میکشد یا حالت رفت و برگشتی دارد.
البته احتمال این‌که بانوان دیگر علائم حمله قلبی را تجربه کنند، بالاتر است. از نخستین علائم حمله قلبی در بانوان می‌توان به تنگی نفس، حالت تهوع یا استفراغ و درد فک یا پشت بدن اشاره کرد.
هر فردی که عامل‌های خطر بیماری شریان کرونری را دارد، باید مراقب بروز علائم فوق باشد. بااین‌حال گاهی‌اوقات علائم نامشخص یا خفیف است و به همین دلیل بیماران که منتظر نشانه‌های «شدیدتری» بودند، فوراً به پزشک مراجعه نمی‌کنند.
حمله قلبی خاموش
بنا به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، از هر پنج حمله قلبی یک مورد از نوع «خاموش» است و هیچ علامتی ندارد یا علائم آن انگشت‌شمار است. حتی اگر انسداد اصلی چندان شدید نباشد، خطر مرگ بیمار به دلیل تعلل در انجام درمان بالاتر است.
حمله قلبی خاموش با علائم خفیفی همراه است که شایع‌ترین آنها به شرح زیر است:
- خستگی غیرقابل‌توضیح
- تنگی نفس
- احساس ناراحتی در گلو، گردن، فک یا بازو
- احساس درد در قفسه سینه که با سوزش سردل اشتباه گرفته می‌شود.
عواقب و خطرهای ناشی از حمله قلبی
عوارض حمله قلبی تا حد زیادی به گستردگی مرگ عضلات قلب بستگی دارد که به نوبه خود تابعی از این عوامل است که کدام شریان کرونری گرفته، انسداد در کدام نقطه از شریان ایجاد شده و شریان پس از چه مدت مجدداً باز شده است.
انسداد در نزدیکی منشأ شریان بیشتر از انسداد در نقطه دورتری در پایین شریان به عضله قلب آسیب می‌زند. انسدادی که پنج یا شش ساعت طول کشیده باشد، بیش از انسدادی که به سرعت معکوس شود، موجب مرگ عضله قلب می‌شود.
اگر آسیب‌دیدگی قلب شدید باشد، ممکن است نارسایی قلبی حاد همراه با حمله قلبی رخ دهد که این ترکیب بسیار خطرناک است. حتی اگر شدت آسیب‌دیدگی خفیف تا متوسط باشد، احتمال رخ دادن نارسایی قلب به دلیل وارد شدن آسیب‌های جدی به عضله قلب پس از گذشت مدتی از حمله قلبی وجود دارد.
همچنین ممکن است حمله قلبی مشکلات خطرناک مربوط به ضربان قلب موسوم به آریتمی را ایجاد کند ـ تندتپشی (تاکی‌کاردی) و تپش قلب بسیار سریع و غیرعادی (فیبریلاسیون) از انواع آریتمی به شمار می‌آید. زخم شدن بافت قلب و باقی ماندن اسکار پس از حمله قلبی ممکن است باعث ناپایداری الکتریکی دائمی و آریتمی راجعه شود.
ایست قلبی و مرگ ناگهانی خطرهایی هستند که ممکن است حین حمله قلبی حاد و با احتمال کمتر پس از گذراندن دوران نقاهت رخ بدهند.
بنا به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، هر ساله تقریباً 805000 حمله قلبی رخ می‌دهد که از این تعداد 605000 مورد، اولین حمله قلبی است.
دلیل مهم بودن نخستین ساعات پس از حمله قلبی
دریافت درمان سریع پس از حمله قلبی بسیار مهم و حیاتی است. عوارض بلندمدت و کوتاه‌مدت حمله قلبی عمدتاً تابعی از گستردگی مرگ عضله قلب است. با بهره‌گیری از درمان سریع و تهاجمی معمولاً می‌توان شریان مسدود را به سرعت باز کرد و به‌این‌ترتیب بخش اعظم عضله قلب را حفظ کرد و نجات داد.
اگر درمان ظرف سه تا چهار ساعت نخست پس از حمله قلبی انجام شود، می‌توان از آسیب دائمی عضله قلب تا حد زیادی جلوگیری کرد. اما اگر درمان بیش از پنج تا شش ساعت به تعویق انداخته شود، مقدار عضله‌ای که می‌توان نجات داد، به شدت کاهش می‌یابد. آسیب‌دیدگی قلب پس از 12 ساعت غالباً غیرقابل‌برگشت است.
احتمال ایست قلبی ظرف چند ساعت نخست پس از حمله قلبی یا در دوران نقاهت وجود دارد. اگر ایست قلبی در بیمارستان رخ بدهد، شانس بسیار بالایی برای درمان و نجات دادن بیمار وجود دارد. متأسفانه خطر ایست قلبی ناگهانی پس از حمله قلبی، به‌ویژه در یک سال اول تشدید می‌شود.
اگر خود یا یکی از اطرافیانتان در حال حمله قلبی باشید، چه‌کار باید بکنید؟
اقدامات حیاتی هنگام حملات قبلی:
- با اورژانس 115 یا مرکز اورژانس محلی تماس بگیرید. علائم را نادیده نگیرید یا سعی نکنید در برابر علائم حمله قلبی بیش از 5 دقیقه مقاومت کنید. اگر به خدمات اورژانس دسترسی نداشتید، از یکی از همسایگان یا دوستانتان بخواهید که شما را به نزدیک‌ترین بیمارستان برسانند. فقط اگر هیچ چاره‌ای نداشتید، خودتان رانندگی کنید، توجه داشته باشید که با رانندگی در زمان حمله قلبی احتمالی خود و دیگران را در معرض خطر قرار می‌دهید.
- یک قرص آسپرین را بجوید و ببلعید. البته اگر به آسپرین حساسیت ندارید یا پزشک مصرف آسپرین را برای‌تان ممنوع نکرده است، این کار را انجام بدهید. ابتدا فوراً برای درمان اقدام کنید، مثلاً با اورژانس تماس بگیرید.
- نیتروگلیسیرین مصرف کنید، البته اگر برای‌تان تجویز شده است. اگر فکر می‌کنید در حال حمله قلبی هستید و پزشک معالج قبلاً برای‌تان نیتروگلیسیرین تجویز کرده است، دارو را طبق دستور مصرف کنید. از مصرف خودسرانه نیتروگلیسیرین دیگران خودداری کنید، چون مصرف خودسرانه می‌تواند شما را در معرض خطر بیشتری قرار بدهد.
- اگر بیمار بیهوش شد، احیای قلبی ریوی (CPR ) شروع کنید. اگر به حمله قلبی یکی از اطرافیانتان مشکوک شدید و او از هوش رفت، با اورژانس تماس بگیرید. ممکن است اورژانس توصیه کند که احیای قلبی ریوی را شروع کنید. اگر برای انجام CPR آموزش ندیده باشید، پزشک توصیه میکند که تنفس دهان به دهان انجام ندهید و فقط فشار به قفسه سینه را تقریباً 100 بار در دقیقه انجام بدهید. کارشناس اورژانس راهنمایی‌تان میکند که تا زمان رسیدن متخصص چه اقداماتی انجام بدهید.
- اگر دستگاه شوک (دفیبریلاتور) خارجی اتوماتیک (AED) در دسترس است و بیمار بیهوش است، CPR را شروع کنید تا دستگاه آماده و تنظیم شود. دستگاه را روشن کنید و دستورات ارائه شده توسط دستگاه را پس از ارزیابی وضعیت بیمار دنبال کنید.
پیشگیری از حملات قلبی
سبک زندگی بر سلامت قلبتان اثر می‌گذارد. توصیه‌های زیر را برای پیشگیری از حمله قلبی و بهبود پس از حمله قلبی رعایت کنید:
- سیگار نکشید: مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای بهبود سلامت قلبتان انجام بدهید، این است که سیگار نکشید. همچنین سعی کنید در معرض دود دخانیات قرار نگیرید. برای ترک سیگار می‌توانید از پزشک کمک بگیرید.
- فشار خون و میزان کلسترول خون را چک کنید. اگر فشار خون و یا کلسترولتان بالا باشد، پزشک توصیه‌هایی را برای تغییر رژیم غذایی و داروهای مصرفی تجویز میکند. از پزشک معالجتان سوال کنید که هر چند وقت یک‌بار باید فشار خون و میزان کلسترول خونتان را اندازه‌گیری کنید.
- چک‌آپ‌های دوره‌ای را فراموش نکنید. تعدادی از خطرناک‌ترین عامل‌های حمله قلبی، مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت، در مراحل اولیه هیچ علائمی ندارند. پزشک دستور می‌دهد که آزمایش‌هایی برای بررسی این عارضه‌ها انجام شود و در صورت لزوم برای مدیریتشان کمکتان میکند.
- ورزش منظم را جدی بگیرید. ورزش منظم عملکرد عضله قلب را پس از حمله قلبی از طریق کمک به کنترل وزن، دیابت، کلسترول و فشار خون بهبود می‌دهد و از حمله قلبی پیشگیری میکند. لازم نیست ورزش سنگین انجام بدهید، برای بهبود سلامت قلبتان کافی است پنج روز هفته هر روز نیم ساعت راه بروید.
- وزنتان را در حد سالم نگه دارید. اضافه وزن به قلب فشار می‌آورد و باعث بالا رفتن فشار خون و کلسترول و ابتلا به دیابت می‌شود.
- رژیم غذایی دوستدار قلب داشته باشید. مصرف چربی اشباع، چربی‌های ترانس و کلسترول باعث تنگ شدن شریان‌های قلب می‌شود و مصرف بیش از حد نمک نیز فشار خون را بالا می‌برد. پس رژیم غذایی دوستدار قلب شامل پروتئین‌های بدون چربی، مانند ماهی و لوبیا، میوه وسبزی فراوان و غلات کامل سبوس‌دار داشته باشید.
- مدیریت دیابت: بالا بودن قند خون به قلب آسیب می‌زند. به کمک ورزش منظم، تغذیه خوب و کاهش وزن می‌توانید میزان قند خون را در مطلوب نگه دارید. البته بسیاری از بیماران باید دارو برای مدیریت دیابت مصرف کنند.
- کنترل استرس: استرس فعالیت‌های روزمره‌تان را کاهش دهید. در عادت‌های کاری و اعتیادتان به کار تجدیدنظر کنید و روش‌های سالمی را برای به حداقل رساندن استرس یا مدیریت رویدادهای تنش‌زای زندگی بیابید.
پرسش‌های متداول
حمله قلبی چقدر طول میکشد؟
علائم حمله قلبی از چند دقیقه تا چند ساعت طول میکشد و میزان آسیب قلبی به سرعت عمل در شروع درمان بستگی دارد.
چگونه حمله قلبی را متوقف کنیم؟
پس از شروع حمله قلبی نمیتوانید آن را متوقف کنید. مصرف دارو و عمل جراحی به بازیابی جریان خون قلب کمک میکند.
سرفه کردن می‌تواند جان بیمار دچار حمله قلبی را انجام بدهد؟
سرفه کردن با توجه به نظرات انجمن قلب معمولاً مؤثر نیست. پرستار یا متخصص در چند ثانیه نخست پس از بروز مشکل ناگهانی در ضربان قلب در بیمارستان از بیمار می‌خواهد که چندین بار محکم سرفه کند؛ هدف از این سرفه‌ها حفظ جریان خون مغز برای چند ثانیه است. سرفه کردن خارج از بیمارستان واقعاً مفید نیست و احیای قلبی ریوی با سرفه افسانه‌ای بیش نیست.
